TMT: Loài người đã và
đang có một lịch sử văn hóa dài lâu trải qua biết bao thế hệ. Một học giả trong
một nỗ lực tìm định nghĩa về Văn hóa có viết: “Văn hoá như là: Tất cả những
nỗ lực của muôn thế hệ nhân quần để vươn lên cho tới tinh hoa hoàn thiện, cho tới
một đời sống lý tưởng về một phương diện nào hay về mọi phương diện, và tất cả
những công trình đã thực hiện được, những giai đoạn đã vượt qua được trên bước
đường tiến hoá ấy”. Ở bài này Nhà nghiên cứu Chu Tấn cũng đã dày công tập hợp 25 định
nghĩa về Văn hóa để giúp người đọc tiếp cận văn hóa theo những chiều hướng khác
nhau cũng không ngoài mục đích để văn hóa dẫn lối, đưa đường chúng ta vững bước
trên con đường tiến hóa đến tinh hoa, hoàn thiện.
BÀN VỀ
25 ĐỊNH NGHĨA VĂN HÓA
Chu Tấn
Trong thời đại bùng nổ cuộc “cách mạng truyền thông” (cuối thế kỷ 20) và thời đại “Tòan Cầu Hóa” hiện nay (Thế Kỷ 21) đề tài văn hóa, khái niệm văn hóa, nội dung và bản sắc văn hóa dân tộc, hay “thời đại văn hóa “toàn cầu hóa” v.v.. không những đã trở thành quá phổ thông, mà còn được các bộ môn khoa học nhân văn không ngừng nghiên cứu và đào sâu hơn bao giờ hết…. Tuy nhiên cũng không có một danh từ nào bao la và khó định nghĩa như danh từ văn hóa….Người ta còn nhớ năm 1952 hai nhà nhân loại học nổi danh người Mỹ là A. Kroeber và C. Kluckhohn trong tác phẩm “Culture- a critical review of concepts and definitions” (Văn Hóa - tổng luận phê phán các quan niệm và định nghĩa) đã tổng kết và thử liệt kê có tới 164 định nghĩa khác nhau về văn hóa! Trong lần xuất bản thứ hai của cuốn sách trên, số định nghĩa đã được cập nhật lên tới 200! (1) Cho đến nay số lượng định nghĩa về văn hóa không biết đã tăng lên bao nhiêu! Việc đi tìm một định nghĩa “chính xác” và “đây đủ” về văn hóa được nhiều người chấp nhận,là điều khó khăn vô cùng! Trong bài này, chúng tôi chỉ xin giới hạn nêu ra 25 định nghĩa về văn hóa tiêu biểu nhất từ xưa cho đến nay để chúng ta cùng nhận định và thảo luận.
I- Nhận Định Về 25 Định Nghĩa Văn Hóa Tiêu Biểu:
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Nhất: Có
thể coi đây là định nghĩa GỐC về văn hóa, vì danh từ Văn Hóa (Culture, tiếng
Pháp, và tiếng Anh; Tiếng Đức là Kultur; Tiếng Nga là Kultura) đều
bắt nguồn từ tiếng gốc Latinh là “Cultus” nghĩa là gieo trồng,
trồng trọt được dùng theo nghĩa Cultus Agri là “gieo trồng ruộng đất” và
Cultus Animi là “gieo trồng tinh thần” tức là sự giáo dục, giáo dưỡng tâm hồn
con người. Xem thế từ nguyên nghĩa Latinh Cultus hay văn hóa có tác dụng
chính là “trồng cây” hay “Trồng người” nói theo Quản Trọng “Kế hoạch trăm
năm không gì bằng “trồng Người” (Bách niên chi kế mạc như “thụ nhân”).
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai:
Rút ra từ lời thoán trong quẻ Bí của Kinh Dịch mà học giả Nguyễn Đăng Thục có đề
cập tới trong bài “Thế Quân Bình Văn Hóa Việt Nam”
“Quan
thiên văn dĩ sát thời biến, quan nhân văn dĩ hóa thành
thiên hạ”.
(Nhìn hiện tượng trên trời để xét sự biến đổi
của thời tiết. Nhìn hiện tượng của nhân quần xã hội đẻ hóa nên thiên hạ thay đổi
thế giới”).
“Theo
nghĩa đen thì chữ Văn ở trong câu thoán từ này là cái đã hiện ra cho
mắt thấy tai nghe, có tương quan với vật khác.Và chữ Hóa là có ý
nghĩa đổi khác theo mục đích nào.Ý nghĩa của Văn thì tĩnh, ý nghĩa của Hóa thì
động”…(2)
Vẫn
theo học giả Nguyễn Đăng Thục thì “Văn hóa là tất cả những cái gì của nhân loại
để điều hòa thích ứng với hoàn cảnh đặng sinh tồn, hoàn cảnh, địa lý khí hậu
hay là thiên nhiên “Quan nhân văn dĩ hóa thành thiên hạ” là điều hòa thích ứng
hoàn cảnh xã hội lịch sử mà nhân loại chủ động hóa thành.”
“Đây
là định nghĩa văn hóa hết sức tổng quát, mà cũng hết sức xác thực của truyền thống
cổ truyền A Đông vốn đứng ở quan niệm biến dịch để nhìn nhận sự vật một cách hội
thông, chứ không nhìn nhận vụn vặt “Thánh nhân hữu dĩ kiến thiên hạ chi chí đồng
nhi quan kỳ hội thông (Hệ Từ Dịch). Bậc thánh nhân có thấy được cái động
biến không ngừng của thiên hạ mà nhìn nhận ở phương diện tổng quát hội thông
nghĩa là cả ở phương diện động lẫn phương diện tĩnh vậy.Quan niệm ấy xác thực
vì nó luôn luôn đi sát với hoàn cảnh thực tế, không rời xa xã hội, để quan niệm
văn hóa ở trừu tượng.Và như vậy thì văn hóa cũng như xã hội cũng không thể rời
khỏi được hoàn cảnh địa lý khí hậu và lịch sử là khung cảnh trong đó nó trưởng
thành và khai diễn. Cho nên chúng ta không thể quan niệm một nền văn hóa cho dân
tộc này, theo như ý người ta muốn, không cần để ý đến hàng ngàn năm lịch sử “Văn hiến chi bang” với bao nhiêu thế hệ
tích lũy ,những kinh nghiệm chồng chất trên giải đất “Nam quốc sơn hà Nam đế cư” này vậy. Văn hóa đã là toàn diện sinh
hoạt của xã hội, một mặt nó có tính cách luôn luôn biến đổi không ngừng, trừ những
văn hóa nào đã chết như văn hóa Ai cập, hay Can Đê chẳng hạn.Một mặt văn hóa có
tính cách bền vững, vì nó là cái cây mà gốc rễ mọc sâu trong quá khứ, truyền thống,
ngọn thì vươn tới cái tương lai vô cùng. Lấy toàn thể mà nói thì văn hóa của một
xã hội có tính cách bền vững còn lấy từng bộ phận mà nói thì có sự thay đổi biến
hóa. Bền vững hay sự thay đổi, là 2 phương diện hỗ tương của văn hóa. Cho nên ở
giai đoạn lịch sử nhất định nào, một dân tộc hay một nhóm người đã trưng bầy ra
một thế quân bình của Văn hóa, biểu thị cái trạng thái, quân bình của xã hội
trong đó cá nhân tìm thấy quân bình ở tâm hồn mình, quân bình giữa cá nhân và
đoàn thể, bên trong xã hội và quân bình giữa xã hội với hoàn cảnh tự nhiên của
nó.Ấy là thời đại thịnh vượng của lịch sử dân tộc. Ở giai đoạn suy đồi của lịch
sử, và xã hội mất quân bình nội bộ, khủng hoảng trong tinh thần. Bởi vì giữa
tinh thần cá nhân và hoàn cảnh xã hội có một sự quan hệ mật thiết với nhau.”…
Qua
đoạn văn bình luận hết sức sâu sắc của học giả Nguyễn Đăng Thục mà chúng tôi
trích dẫn ở trên chúng ta thấy định nghĩa thứ hai về Văn Hóa theo Kinh Dịch có
5 ưu điểm sau:
Văn
hóa là sản phẩm của con người hay do con người sáng tạo ra.
Văn
hóa luôn gắn bó với hoàn cảnh khí hậu thiên nhiên cùng lịch sử, xã hội con người.
Nội
dung của văn hóa luôn luôn có 2 mặt “TỊNH” và “ĐỘNG” hay ‘BỀN VỮNG” và “BIỀN ĐỔI”
Phải
quán xét văn hóa một cách tổng quan trên cả hai mặt “Động” và “Tịnh” mới có thể
“Hội Thông” được chân tướng hay “Bản chất” của văn hóa.
Văn
hóa có sứ mệnh thăng hoa con người và xã hội, thay đổi thế giới.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Ba: Của
học giả Lưu Hướng Trung Hoa. Tại Trung Hoa, có lẽ Lưu Hướng là người đầu tiên
giải thích về khái niệm Văn Hóa.Trong bộ Thuyết Uyển của Lưu Hướng, quyển 15,
Chỉ Vũ có đoạn: (3)
“Phàm vũ chi hưng, vị bất phuc dã, Văn hóa bất
cải, nhiên hậu gia tru”(Phàm là dùng đến vũ lực thì đều là vì có người
không chịu quy phục. Khi mà văn trị giáo hóa không thay đổi được họ thì mới tiến
hành trừng phạt).
Ảnh
hưởng theo lối giải thích Văn hóa của Lưu hướng, nên sau này đa số các bộ tự điển
của Việt Nam và của Tầu đều định nghĩa Văn Hóa là dùng Văn để Giáo
Hóa con người. Định nghĩa văn hóa thứ ba này dĩ nhiên là thiếu sót rất nhiều,
nhưng cũng có ưu điểm là ngắn gọn, dễ hiểu và cũng nói lên được vai trò
hay chức năng của Văn hóa là để Giáo hóa con người, cải biến xã hội
(Tương tự nghĩa gốc số một và một phần nào giá trị của định nghĩa thứ hai dù chỉ
một phần thôi!)
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Tư: Trong
cuốn Việt Nam Văn Hóa Sử Cương, học giả Đào Duy Anh theo giới thuyết của
Félix Sartiaux mà thích nghĩa Văn hóa là: "chỉ chung tất cả các phương tiện
sinh hoạt". Trong lời tựa tác giả Đào Duy Anh khiêm tốn trình bầy “Quyển
sách bỉ nhân soạn đây chỉ cốt cống hiến một mớ tài liệu cho những người muốn ôn
lại cái vốn của văn hóa nước nhà, chứ không có hy vọng gì hơn nữa”.
“Theo
giới thuyết của Félix Sartiaux thì “văn hóa về phương diện động là cuộc phát
triển tiến bộ mà không ngừng của những tác dụng xã hội, về kỹ thuật, kinh tế,
tư tưởng,nghệ thuật ,xã hội tổ chức,những tác dụng ấy tuy liên lạc mà vẫn riêng
nhau. Về phương diện tĩnh thì văn hóa là trạng thái tiến bộ của những tác dụng ấy
ở một thời gian nhật định ,và tất cả những tính chất mà những tác dụng ấy bày
ra ở các xã hội loài người”.
Học
giả cũng giải thích thêm: “Người ta thường cho rằng văn hóa chỉ những học thuật
tư tưởng, của loài người, nhân thế mà xem văn hóa vốn có tính chất cao thượng đặc
biệt. Học thuật tư tưởng cố nhiên là ở trong phạm vi văn hóa, nhưng phàm sự
sinh hoạt về kinh tế, chính trị, và xã hội, cùng hết thẩy các phong tục tập
quán,cũng ở trong phạm vi văn hóa. Hai tiếng văn hóa chỉ chung tất cả các
phương diện sinh hoạt của loài người, cho nên ta có thể nói rằng: Văn hóa tức là
sinh hoạt… Văn hóa tức là sinh hoạt thì không kể là dân tộc văn minh hay dã man
đều có văn hóa riêng của mình ,chỉ khác nhau về trình độ cao hay thấp mà
thôi.” (4)
“Bỉ
nhân biên sách này, cũng dựa theo giới thuyết của Félix Sartiaux mà chia đại
khái ra ba bộ phận như sau này: 1-Kinh tế sinh hoạt 2- Xã hội sinh hoạt 3-trí
thức sinh hoạt”.
Định
nghĩa văn hóa của Félix Sartiaux mà học giả Đào Duy Anh nêu lên vừa có ưu điểm
vừa có khuyết điểm:
Về
Ưu điểm có 2:
·
Thừa nhận là nội dung văn hóa
có 2 mặt “Động” và “Tịnh” như định nghĩa thứ hai của kinh Dịch đã nói ở trên.
·
Văn hóa là tất cả các phương diện
sinh hoạt chứ không riêng “trí thức sinh hoạt” mới là văn hóa (như một số người
đã hiểu lầm)
Về
khuyết điểm:
·
Chỉ nêu lên tác dụng của văn
hóa còn bản chất văn hóa là gì? Ngay Félix Sartiaux cũng chưa xác định được mà
chỉ nói chung chung….
·
Văn Hóa bắt nguồn từ đâu? Cứu
cánh của Văn hóa là gì Félix Sartiaux chưa đào sâu!
·
Có mấy loại hình văn hóa? như
thế nào Félix Sartiaux cũng chưa nắm rõ! thì làm sao phát triển được văn hóa?
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Năm: của
một nhà văn, nhà chính trị Pháp: Edouard Herriot: “Văn hóa là cái còn lại khi
người ta đã quên đi tất cả,là cái vẫn thiếu khi người ta đã học tất cả”.
(La
culture c’est ce qui reste quand on atout ouble’; C’est ce qui manqué quang on
a tout anpris).
Đây
là một định nghĩa “tuyệt hay” và vô cùng sâu sắc, độc đáo, lại như “ẩn một nụ
cười”….
- Tuyệt
hay, vì tác giả không cần định nghĩa văn hóa sao cho “dầy đủ” mà chỉ lưu tâm bậc
nhất đến “tinh nghĩa” thuộc về “bản chất” hay “cái Hồn” củaVăn hóa mà thôi!
- Vô
cùng độc đáo và sâu sắc vì: tác giả nêu lên 2 điểm thuộc về Đặc tính của Văn
Hóa “Cái Còn lại” “sau khi Quên”- “Đã
học” mà “vẫn thiếu”… Lạ nhỉ !
Văn hóa là “cái còn lại” sau khi người ta đã quên tất cả! Đã quên tất cả thì
đâu còn nhớ điều gì! Nhưng cái muốn quên mà không quên được vì là điều “quá
tinh vi”, “quá uẩn áo” đã đi vào tiềm thức hay đã đi vào“cốt tủy”của con người.Điểu gì đã đi vào được “tiềm thức sâu thẳm nhất
hay đã đi vào “cốt tủy” của con người –Chính cái “cột tủy”cái “còn lại đó” mới
là văn hóa! Điều kỳ diệu thứ hai: “Muốn tìm hiểu văn hóa người ta phải đọc học
tất cả! Khi đã đọc học tất cả, người ta tưởng là đã hiểu được văn hóa là gì!
Nhưng không đâu! Khi đã học tất cả rồi người ta vẫn cảm thấý “Thiếu”cần phải “học thêm nữa”Vậy là vẫn
chưa hiểu văn hóa là gì hay sao?Lại cần phải học thêm nữa…Biển học mênh mông mà
…
- Sau
khi định nghĩa văn hóa một cách độc đáo sâu sắc nhất như trên, tác giả Edouard
Herriot lại như ẩn một nụ cười“Quí vị….cứ tìm hiểu thật kỹ về văn hóa đi nhé!
Nghiên cứu cho thật thâm sâu…. Quí vị ráng tìm ra một định nghĩa “xác thực nhất”,
“đầy đủ nhất” đi nha! Nhưng …quí vị cũng coi chừng đấy… Điều mà quí vị nghiên cứu
hay cả “khám phá” ra biết đâu chỉ là “cái xác” cái “cặn bã” còn “cái Hồn” của văn hóa đã bay xa rồi!
(Smile)
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Sáu: của
học giả Hồ Hữu Tường: Trong cuốn sách mỏng nhưng đọc rất thích thú và hấp dẫn
vô cùng:“Tương lai Văn Hóa Việt Nam” (5) Học giả Hồ Hữu Tường đã định nghĩa
“Văn Hóa là cái gì làm cho con người trở thành NGƯỜI (Người Viết Hoa) .
Đây
cũng là một định nghĩa sâu sắc độc đáo và mới lạ
- Trong
“Tương Lai Văn Hóa Việt Nam” học giả Hổ Hữu Tường đã lên tiếng “chê” định
nghiĩa “văn hóa gốc” của Tây phương chỉ là “trồng trọt” …
- Vẫn
theo Hổ Hữu Tường thì văn hóa Việt Nam là vô cùng phong phú, vô cùng cao quí và
vĩ đại…. Tác giả ví như người đã tình cờ (hay thị kiến-tiên tri thấu thị….)
khám phá thấy Văn Hóa Việt Nam là cả một kho tàng không những lớn lao mà còn
qúi giá hơn vàng ngọc châu báu nữa cơ.. ..Lớn tới nỗi một mình tác giả- cho dù
suốt đời- cũng không thể nào khám phá hay khai thác hết được nên tác giả phải
lên tiếng GỌI ĐÀN….
- Lối định
nghĩa văn hóa của Hồ Hữu Tường không những sâu sắc, độc đáo mà còn mới lạ nữa.
Mới lạ ở điểm: Hồ Hữu Tường là người đầu tiên tại Việt Nam đề cập tới sứ mạng của
văn hóa. Văn hóa không chỉ có vai trò hay tác năng giáo hóa con người mà
cao hơn thế, văn hóa có SỨ MẠNG làm cho con người trở thành NGƯỜI (Chữ
Người Viết Hoa) Tới đây có người sẽ hỏi: Chữ người “viết thường” với chữ “Người
viết Hoa” khác nhau như thế nào? Xin thưa chữ người viết thường là con người
“bình thường” như tất cả chúng ta (Vừa có tốt vừa có xấu…) hay còn gọi là con
“người phàm” (phàm phu) Mà đã là con người phàm phu là con người “bất toàn” (còn
rất nhiều khuyết điểm-vì nhân vô thập toàn mà…-Còn chữ NGƯỜI (viết hoa) là
con Người hoàn hảo đạt tới cứu cánh CHÂN THIỆN MỸ. Tất cả đều hoàn
thiện ở nơi mình hay còn gọi là con người TOÀN VẸN TRỌN LÀNH. Dĩ
nhiên đây chỉ là “lý tưởng”, nhưng đích thực văn hóa quả có sứ mạng đó.Chỉ với
một định nghĩa ngắn gọn này, Hồ Hữu Tường đã đưa Văn Hóa Việt Nam trở thành một
cái “Đạo của Dân Tộc” (Trước Hồ Hữu Tường nhà văn hóa lớn Lý Đông A cũng chủ
trương đưa Văn Hóa Việt trở thành một Đạo Sống của dân tộc) Đây là một
đề tài rất hay, chúng ta sẽ bàn trong một dịp khác!
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Bẩy:
Năm 2002, Hội Đồng Văn Hóa Giáo Dục, Khoa Học Liên Hiệp Quốc (UNESCO) đã thống
nhất đưa ra một định nghĩa mới về Văn hóa như sau:
“Văn
hóa nên được đề cập đến như là một tập hợp của những đặc trưng về tâm hồn,vật
chất,,trí thức, và xúc cảm của một xã hội hay một nhóm người trong xã hội và nó
chứa đựng, ngoài văn học và nghệ thuật, cả cách sống, phương thức chung sống,hệ
thống gía trị, truyền thống và đức tin” (6)
Định
nghĩa văn hóa của UNESCO có ưu điểm:
·
Tương đối đầy đủ…
·
Dễ hiểu, phổ thông
·
Bao quát nhiều thành tố, nhiều
lãnh vực và mô hình văn hóa
·
Trung thực trung dung (bằng
cách nêu lên những đặc trưng của văn hóa: từ “tâm hồn,vật chất, trí thức, và
xúc cảm, văn học, nghệ thuật… lại thêm cách sống, phương thức chung sống, hệ thống
giá trị, truyền thống và đức tin…
Mặc dầu
vậy, định nghĩa trên cũng còn một vài ba khuyết điểm:
·
Chưa xác định rõ bản chất văn
hóa là gì?
·
Không đề cập đến tính chất “Động
–Tĩnh” của văn hóa
·
Không đề cập đến chức năng và sứ
mệnh của văn hóa…
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Tám: của
học giả Đỗ Trọng Huề. Trong cuốn “Một cách nhìn khác về Văn Hóa Việt Nam” tác
giả Mặc Giao (7) đã đề cập đến định nghĩa Văn Hóa của học giả Đỗ Trọng Huề (8)
mà chúng tôi xin trích lại nguyên văn như sau:
“Học
giả phân tích Văn hóa theo bốn nghĩa: hai nghĩa hẹp và hai nghĩa rộng Nghĩa hẹp
thứ nhất Văn Hóa chỉ kiến thức hay học vấn, Khi khen một người có văn hóa cao
là khen người đó có kiến thức hay học vấn cao.Khi chê một người thiếu văn hóa
có nghĩa là người đó ít học, hay kiến thức kém.
Theo
nghĩa hẹp thư hai Văn Hóa dùng để chỉ văn chương và nghệ thuật, trong đó có đủ
cả các bộ môn ca, nhạc, vũ hội họa, điêu khắc, kiến trúc, kịch trường,điện ảnh,
Nghĩa này được dùng khi nói tới một công trình văn hóa, tác phẩm văn hóa,trung
tâm văn hóa, nhà văn hóa, đêm văn hóa, trình diễn văn hóa, triển lãm văn hóa.
Nghĩa
thứ ba là nghĩa rộng,Văn Hóa chỉ phần sinh hoạt của loài người, trong lĩnh vực
tinh thần. Đó là nhũng học thuyết, những triết thuyết, đưa dẫn suy tư của con
người,lên một bình diện cao hơn đời sống vật chất thường ngày. Những Khổng Tử,
Lão Tử, Socrates, Platon…là những người đã nâng cao trình độ văn hóa của nhân
loại.Thêm vào đó là những tìm tòi và tin tưởng có tính cách tâm linh hay nói
nôm na là những niềm tin tôn giáo,những tin tưởng về những gì xảy ra trong cõi
vô hình, có khả năng chi phối ngay trong và sau cuộc sống hiện tại.Văn hóa
thăng hoa của tinh thần khác biệt với những tiến bộ về vật chất, được gọi là
Văn Minh. Văn Minh là những tiến bộ về kỹ thuật nhằm cải biến đời sống vật chất
của con người. Văn Hóa gồm đạo đức, luân lý, tôn giáo, nâng con người lên trong
lĩnh vực tinh thần.
Tuy
nhiên nếu văn hóa được dùng để chỉ chung sinh hoạt của con người, sinh vật thượng
đẳng trong vũ trụ, khác với tất cả các loài cầm thú thì ở nghĩa thứ tư, nghĩa rộng
nhất ,Văn Hóa bao gồm cả Văn Minh vì Văn Hóa chính là sư tiến bộ của con người,
cả về phương diện tinh thần lẫn vật chất hầu làm cho đời sống con người, được hạnh
phúc hơn, phong phú hơn. Hay nói cách khác, là tiến gần tới Chân Thiện Mỹ, lợi
và thú hơn. Nghĩa rộng thứ tư này có thể được dùng như một định nghĩa cho Văn
hóa”.
Ưu
điểm của định nghĩa này:
Tác
giả khéo chia thành 4 trình độ nhân thức về Văn Hóa: Hai nghĩa hẹp và hai nghĩa
rộng để giúp cho độc giả dù không phải chuyên viên nghiên cứu về văn hóa hay thậm
chí là người sơ cơ, hay lần đầu tiên muốn đọc học tìm hiểu về Văn Hóa cũng hiểu
được nội dung Văn hóa rộng hẹp cao thấp như thế nào. Lối trình bầy diễn giải về
Văn Hóa của học gỉa Đỗ Trọng Huề theo phương pháp sư phạm đi từ dễ đên khó, từ
thấp lên cao rất giản dị, rõ ràng khúc triết nên đạt tính chất phổ thông và
theo hướng đại chúng hóa Văn Hóa Đây là một điểm son lớn của tác giả.
Trong
nghĩa rộng thứ nhất tác giả đã giải thích khá rõ sự khác nhau giữa Văn Hóa và
Văn Minh. Văn Hóa (Culture) là sự tiến bộ về Tinh Thần. Văn Minh(
Civilisation) là sự tiến bộ của con người về mặt Vật Chất, thiên về Kỹ thuật
và Văn Minh đòi hỏi xã hội phải tiến tới một trình độ kỹ thuật nào đó
mới gọi là Văn Minh (Thí dụ văn minh nông nghiệp, văn minh cơ khí…) trong khi
Văn Hóa không cần đòi hỏi một trình độ kỹ thuật nào cả. Sự khác nhau giữa Văn
hóa và Văn Minh còn ở điểm: Văn Minh thuộc về lãnh vưc vật chật, kỹ thuật nên
có tính chất quốc tế, trong khi Văn Hóa có tính cách quốc gia hay khu
vực (Văn Hóa Việt, Văn Hóa Nhật, Văn Hóa Thái Lan, Văn Hóa Đông Phương,
Văn Hóa Tây Phương v.v…)
Trong
nghĩa rộng thứ hai: Tác giả lại minh giải: Tuy giữa 2 danh từ Văn Hóa và Văn
Minh có sự khác nhau như trên, nhưng Văn Hóa là sư tiến bộ của con người trên cả
2 phương diện Tinh Thần lẫn Vật Chất nên nội dung Văn Hóa bao gồm cả Văn Minh
vì cùng đem đến Hạnh phúc lợi lạc cho con người nên nghĩa rộng thứ hai này là
là nghĩa rộng nhất và được coi như Định Nghĩa Văn Hóa của tác gỉa.
Khác
với các định nghĩa Văn Hóa khác chú trọng đến việc tìm hiểu Bản Chất Văn Hóa là
gì (What?) Tác năng hay chức năng Vân Hóa ra sao? Tìm hiểu các mặt “Động Tịnh”
của Văn Hóa v..v.. Học giả Đỗ Trọng Huề không có ý định giải nghĩa Văn Hóa theo
hướng đó Tác giả chỉ muốn giúp độc giả hiểu nội dung văn hóa hẹp rộng như thế
nào (How?) mà thôi. Chúng ta cần tôn trọng ý hướng định nghĩa Văn Hóa của tác
giả và không thể đòi hỏi gì hơn.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Chín: của
Pitirim Alexandrovich Sorokin người sáng lập khoa Xã Hội học của Đại Học
Harvard:
“Với
nghĩa rộng nhất Văn Hóa chỉ tổng thể những gì được tạo ra ,hay được cải biến bởi
hoạt động có ý thức hay vô thức của hai hay nhiều cá nhân tương tác với nhau và
tác động động đến lối ứng xử của nhau)(9).
Đây
là định nghĩa Văn Hóa theo góc độ tìm hiểu về nguồn gốc (Tìm hiểu những thành tố
tạo nên văn hóa đến từ đâu,…tương tác với nhau ra sao) Với loại định nghĩa có
góc nhìn đặc biệt này, người viết chỉ xin nêu lên các đặc điểm, còn việc nhận định
ưu khuyết điểm xin để giành quí độc giả xét đoán.
Đặc
điểm của định nghĩa này:
Vì
nội dung Văn hóa quá bao la –Nói theo kiểu các nhà bình luận trong nước –là “nội
hàm” văn hóa rất lớn- nên tác giả gọi văn hóa là tổng thể” những gì được tạo ra
là rất đúng, rất trung thực …Theo chúng tôi, chữ dùng “tổng thể” không những
“trung thực” và còn “đắc địa” nữa.
Văn
hóa được tạo thành bởi những hoạt động có “ý thức” hay “vô thức” của con
người. Khen cho con mắt tinh đời (Kiều), Tác giả đã có lối nhìn chính
xác và trung thực, toàn vẹn về con người ….( Ngày nay những nhà tâm lý học, nhất
là những nhà tâm lý học miền sâu đểu công nhận rằng “Ý thức” chỉ là một phần rất
nhỏ trong kho tàng “vô thức” hay “siêu thức” vô biên vô lượng … còn ẩn tàng
trong con người) . Có ai trong chúng ta có thể nào phủ nhận “vô thức” không là
thành tố quan trọng của Văn Hóa hay không?
Các
hoạt động ý thức hay vô thức của con người, không chỉ “tương tác” với
nhau, mà còn “tác động” đến lối “ứng xử” của nhau nữa..Do trên nội dung Văn Hóa
không chỉ “đa dạng”, “rộng lớn: mà còn “sâu thẳm” nữa….
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười: Theo“Đại
từ điển Tiêng Viêt”- của Trung Tâm Ngôn Ngữ và Văn hóa Việt Nam “Văn hóa là những
gía trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo ra trong Lịch sử (10)
Đặc
điểm của định nghĩa thư mười này:
Tuy
không nêu ra được điều gì mới, nhưng tương đối ngắn gọn và mang tính phổ thông.
Xác
nhận Con người là chủ thể của Văn hóa.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Một: của
nhà nhân loại học người Anh Edward Burnett Taylor. “Văn Hóa hay Văn Minh hiểu
theo nghĩa rộng trong dân tộc học là một tổng thể phức hợp gồm kiến thức, đức
tin, nghệ thuật, đao đức, luật pháp phong tục và bất cứ khả năng tập quán nào
mà con người thu nhận được với tư cách là một thành viên của xã hội” (11).
Đây
là cách định nghĩa theo miêu tả: Tác giả tìm hiểu nội dung Văn Hóa bao gồm những
yếu tố nào thì cố gắng liệt kê ra cho đầy đủ.
Đặc
điểm của định nghĩa thứ 11:
Tác
giả định nghĩa tổng quát Văn Hóa là một “tổng thể phức hợp” Cách gọi này đa số
người đồng ý, nhưng cũng có một ít người không đống ý hay chê trách và lên tiếng
phản bác….
Tác
giả quan niệm Văn Minh theo nghĩa rộng thì đồng nghĩa với Văn Hóa
Nội
dung Văn Hóa gồm 7 yếu tố: Kiến thức, đức tin, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp,
phong tục, tập quán…..
Không
những thế, văn hóa còn là bất cứ những khả năng, tập quán nào mà con người thu
nhận được từ…xã hội.
Định
nghĩa này không đề cập đến những giá trị vất chất, cũng là một thjếu sót lớn.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Hai: của
UNESCO Tháng 11 năm 1989. “Văn hóa bao gồm tất cả những gì làm cho dân tộc này
khác với dân tộc khác, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất cho đến tín ngưỡng,
phong tục tập quán, lối sống và lao động (12)
Đặc
điểm của định nghĩa thứ 12:
Chính
văn hóa làm thành bản sắc bản lĩnh của mỗi dân tộc khác nhau.
Trong
định nghĩa Văn Hóa thứ 11 của E B Taylor đã bỏ sót giá trị vất chất nên UNESCO
1989 đã bổ sung “Văn hóa bao gồm tất cả những gì làm cho dân tộc này khác với
dân tộc khác, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất (tức gía trị vật chất)
cho đến tín ngưỡng, phong tuc, tập quán, lối sống và lao động” (giá trị tinh thần).
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Ba:
Của Nhà Xã Hội học Mỹ Wiliam Isaas Thomas. “Văn hóa là các giá trị Vật chất và
xã hội của bất kỳ nhóm người nào (các thiết chế, tập tục, phản ứng cư xử ”
(13).
Đây
là cách định nghĩa văn hóa nhằm xác định những chuẩn mực, hay những bảng giá trị
xã hội và thời đại.
Đặc
điểm và hệ luận của định nghĩa này:
Trong
Văn Hóa tác giả đưa ra 2 loại giá trị “Giá trị vật chất & Giá trị xã hội.
Thực ra trong văn hóa Đông Phương và Việt Nam, còn nhiều giá trị khác, chứ
không phải chỉ có 2 loại giá trị này mà thôi.
Chúng
ta cần nghiên cứu kỹ để bổ sung thật đầy đủ các giá trị hình thành văn hóa Việt
Nam. Nhiên hậu, chúng ta mới có thể thiết dựng “Bảng gía trị mới” trong “Dân tộc
Học” và “Văn hóa Học” Việt Nam.
Cánh
cửa mới đã được mở ra đang chờ những nhà nghiên cứu Văn Hóa Văn Minh Văn Hiến
Việt Nam bước vào….
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Bốn: của
2 nhà học giả Mỹ William Graham Sumner và Albert Galloway Keller thuộc Đại học
Yale. “Văn Hóa là tổng thể những thích nghi của con người với các điều kiện
sinh sống của họ chính là văn hóa hay văn minh…Những sự thích nghi này được bảo
đảm bằng con đường kết hợp những thủ thuật như biến đổi, chọn lọc và truyền đạt
bằng kế thừa”(14).
Đặc
điểm của định nghĩa thứ 14:
Lối
định nghĩa này áp dụng khoa Tâm Lý học điều hòa, thích nghi, thích ứng với môi
trường thiên nhiên cũng như xã hội, kể cả ứng phó với thiên
tai (do thiên nhiên gây ra (bão lụt, hỏa hoạn, sóng thần …) đến nhân
tai (Do con người tạo ra như áp chế, độc tài bạo lực và chiến tranh) nhất
là ứng phó với những mâu thuẫn xã hội, quốc gia và quốc tế.
Công
việc thích nghi với môi trường, là cả một quá trình học hỏi rèn luyện hình
thành thói quen, hình thành nếp nghĩ nếp sống, và lối ứng xử của con người trở
thành tập tục và truyền thống.
Tác
giả lưu ý chúng ta, những thích nghi của con người được bảo đảm bằng con đường
“kết hợp” những thủ thuật như “biến đổi” “chọn lưa”và “truyền đạt” bằng “kế thừa”
Các
nhà nghiên cứu Âu Mỹ ít người nhìn vấn đề biến dịch theo quan niệm “Âm Dương”
“Động- Tĩnh” như cách nhìn của Kinh Dịch. Nhưng bằng những phương pháp và đường
lối khác họ cũng khám phá tiến trình của Văn Hóa là tiến trình thích ứng, điều
hòa của con người thành hình những “thói quen” nếp nghĩ” “nếp sống”, “truyền thống”
và vừa “kế thừa” quá khứ vừa “truyền thừa” cho các thế hệ sau trong tương lai.
Đó là mặt TỊNH của Văn hóa .Còn Mặt ĐỘNG là kết hợp những “biến đổi” “Chọn lưa”
(lấy cái này bỏ cái kia) “truyền đạt” “kế thừa” và “Truyền thừa” . Giữa 2 mặt TỊNH
và ĐỘNG là cây cầu: SỐNG- CÒN- NỐI- TIẾN- HÓA”. Quán chiếu bản chất của Văn Hóa
như trên, chúng ta có thể khẳng định 2 mặt TỊNH và ĐỘNG trong Văn Hóa là 2
nguyên lý không thể thiếu được khi chúng ta định nghĩa Văn hóa hay muốn bảo tồn
và Phát huy Văn Hóa Việt Nam.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Lăm: của
Ralph một nhà Nhân Loại học Hoa Kỳ.
A-
Văn Hóa suy cho cùng là các phản ứng lặp lại ít nhiều có tổ chức của các thành
viên xã hội.
B-
Văn Hóa là sự kết hợp giữa lối ứng xử mà các thành tố của nó được các thành
viên của xã hội đó tán thành và truyền lại nhờ kế thừa” (15)
Lối
định nghĩa này theo cấu trúc chú trọng về mặt tổ chức, cấu trúc của các nền văn
hóa.
Đặc
điểm và hệ luận của định nghĩa này:
Văn
hóa suy cho cùng là các phản ứng lặp lại ít nhiều có tổ chức của các
thành viên xã hội.. Có nghĩa là các thành viên trong xã hội tạo nên các phản ứng
có tổ chức –lập đi lập lại ít hay nhiều như thế nào thì Văn hóa có sắc thái hay
bản lĩnh đó.
Văn
Hóa là sự kết hợp giữa các lối ứng xử mà các thành tố của nó được các thành
viên của xã hội đó tán thành và truyền lại nhờ kế thừa, có nghĩa là các lối
ứng xử không phải của từng cá nhân mà lề lối ứng xử về bất cứ phương diện nào, hoàn
cảnh nào, thành tố nào phải được các thành viên trong xã hội tán thành mới
thành “thói quen”, “tập tục” hay “truyền thống” được kế thừa từ tổ tiên hay
truyền thừa lại cho các thế hệ sau.
Khoa
Văn Hóa Tổ chức nay đã được nghiên cứu sâu rộng tại các Quốc Gia tân tiến Âu Mỹ,
trong khi khoa này còn rất mới mẻ tại Việt Nam.
Tuy
nhiên chúng ta cần ý thức một cách sáng suốt rằng mỗi khoa hay mỗi phương pháp
nghiên cứu văn hóa đều có giới hạn của nó, Hay nói đúng hơn đều có ưu điểm và
khuyết điểm và chỉ là phương tiện phụng sự văn hóa và con người mà thôi. . Xin đừng ai lầm lẫn giữa “phương tiện” và “cứu
cánh” hay nói theo lời Đức Phật dậy “Đừng
lầm ngón tay ta và mặt trăng”…
Chưa
có thời đại nào các vấn đề “Tôn giáo”, “Văn hóa”, Chính trị và “Xã hội lại quan
trọng và liên quan gắn bó mật thiết với nhau, gần như không thể tách rời cho bằng
thời đại chúng ta.
Về
mặt Tâm linh Minh triết hay mưu lược người Việt không thua kém ai, nhưng về mặt
“Tổ Chức” hay “Văn Hóa Tổ Chức” chúng ta còn kém (hay thua kém nhiều lắm!)
Chúng ta nên nhìn thẳng vào khuyết điểm này để kịp thời sửa chữa. Bước đầu
chúng ta nên đề cao tinh thần “Tự Phê” “Tự Phán” một cách thành khẩn, không nên
đổ lỗi cho người mà nên tự mình phải “Phản
Tỉnh thâm uyên” (Chữ dùng cùa nhà Văn Hoa Lý Đông A) đề tự phê, tự phán cá
nhân mình, cũng như tổ chức của mình!)
chắc chắn chúng ta sẽ tìm ra con đường Sáng, Con đường Sống, cho các tổ chức từ
Đảng Phái cho đến Liên Minh, Mặt Trận, Lực Lượng, hay Phong trào chính trị của
Phe Quốc Gia, bắt đầu từ hải ngoại cho đến trong nước.!
Cần
duyệt xét lại từ nền tảng Nền Văn Hóa Chính Trị Việt!
Chúng ta cần có Tâm linh Việt,
Minh Triết Việt, Văn Hóa Việt,Giáo dục Việt, Chính Trị Việt, Xã Hội Việt, Con mắt
Việt,Tổ chức Việt và Hành Động Việt. Hãy khóc lên ôi Quê hương yêu dấu!
Đã
đến lúc chúng ta cần nghiên cứu thâm sâu Văn Hóa Tổ Chức của Âu Mỹ kết hợp với
tinh hoa tổ chức của Văn Hóa Việt Nam.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Sáu: của
PGS Phan Ngọc. Khác với những định nghĩa trước đây thường mang tính chất “Tinh Thần luận” PGS Phan Ngọc muốn định
nghĩa văn hóa theo “Thao Tác luận” Thực
vậy, trọng cuốn “Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam” tác giả quan niệm: 1/Không có cái vật
gì gọi là văn hóa cả và ngược lại bất cứ vật gì cũng có cái mặt văn hóa.2/Văn
hóa là một quan hệ..Nó là mối quan hệ giữa thế giới biểu tượng và thế giới thực
tại.3/ Quan hệ ấy biểu hiện thành một kiểu lựa chọn riêng cho một tộc người, một
cá nhân so với một tộc người khác, cá nhân khác Nét khác biệt giữa các kiểu lựa
chọn làm cho chúng khác nhau tạo thành nền văn hóa khác nhau là độ khúc xạ 4/ Tất
cả mọi cái mà tộc người tiếp thu hay sáng tạo, đều có một độ khúc xạ riêng có mặt
ở mọi lãnh vực và rất khác độ khúc xạ ở một tộc người khác.”
Từ
những nhận định trên, tác giả đưa ra một định nghĩa Văn Hóa như sau: “ Văn hóa là mối quan hệ, giữa thế giới biểu
tượng, trong óc của một cá nhân, hay một tộc ngừơi với thế giới thực tại ít nhiều
đã bị cá nhân này, hay tộc người này mô hình hóa,theo cái mô hình tồn tại trong
biểu tượng.Điều biểu hiện rõ nhất,chứng tỏ mối quan hệ này, đó là văn hóa dưới
hình thức dễ thấy nhất, biểu hiện thành một kiểu lựa chọn riêng của cá nhân hay
tộc người, khác các kiểu lựa chọn của các cá nhân hay các tộc người khác” (16).
Đặc
điểm của định nghĩa thứ 16:
Phải
nói ngay rằng các nhận định trên về văn hóa của tác giả Phan Ngọc khá độc đáo
và hay.
Điều
biểu hiện rõ nhất của văn hóa chính là sự lựa chọn (Thí dụ về cách ăn: Có dân tộc
thích ăn bốc, người Việt ăn bằng đũa, người Tây Phương ăn bằng thìa, dao nĩa
v.v…- Thí dụ về cách đối xử với người chết: cũng có những chọn lựa khác nhau: địa táng (chôn dưới đất) thủy táng (thả xuống nước) hỏa táng (đốt thành tro) điểu táng (để xác cho chim ăn thịt) ướp xac, tượng táng (biến xác chết thành
pho tượng, quét sơn lên để giữ gìn v.v…) Không thể nói kiểu chọn lựa nào hay
hơn kiểu chọn lựa nào vì đều là phương cách biểu hiện văn hóa của mỗi cá nhân
hay của một dân tộc…
Tuy
nhiên văn hóa, không chỉ là “quan hệ”- “giao tiếp”- và “chọn lựa” mà còn
nhiều “tác năng” và “chức năng” khác nữa ….. Do đó chúng ta thấy rằng định
nghĩa văn hóa theo“Thao tác luận” khá
hay và độc đáo, nhưng chính “Thao tác luận” cũng bị “giới hạn” bởi chính
:phương pháp” mà tác giả đã chọn lựa!!! chẳng phải thế sao?
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Bẩy:
của triết gia Jean Paul Sartre. Trong cuốn “Luận Cương về Văn Hóa Việt Nam” của
học giả Vũ Ký có đề cập đến định nghĩa Văn Hóa của triết gia Jean Paul Sartre
chúng tôi xin trích lại như sau:
Nói
văn hóa là nói sáng tạo, hấp thụ, và lưu truyền cho nên Jean Paul Sartre định
nghĩa rất thông thường: “Văn hóa là hiện
thể của quá khứ, và dự phóng hiện thể của tương lai” (17)
Tiếp
theo trên, là lời nhận định tâm huyết của Học giả Vũ Ký mà chúng tôi rất lấy
làm tâm đắc (18).
“Do
định nghĩa trên, ta có thể nói đến phương diện tịnh (=hiện thể của quá khứ) và
động của văn hóa (=dự phóng hiện thể của tương lai).
“Xét
về mặt tịnh, thì hiển nhiên, thực chất văn hóa của một đất nước, trong quá khứ
trong hiện tại là đối tượng của sự nghiên cứu. Do đó việc truy nguyên, phân tích
nhận định, không khó khăn.Ví dụ: bản sắc nền văn hóa ấy có những đặc tính nào? Các
yếu tố hình thành gồm có những gì? Nền văn hóa ấy chịu ảnh hưởng ngoại lai nào?
và ảnh hưởng ấy tác động ra sao? v. v.
Nhưng
khi xét đến mặt động của văn hóa một dân tộc, nghĩa là sự chuyển vận, lưu hành
hiện diện, sự trở nên của nó trong thời gian gần, trong tương lai xa, thì rất
phức tạp, không dễ dàng. Cần vận dụng nhiều nghiên cứu sâu rộng và óc khảo sát,
nhận định sáng suốt, căn cứ trên các dữ kiện văn hóa, các điều kiện tinh thần, tâm
linh của dân tộc ấy cùng nhiều kinh nghiệm về văn hóa sử quốc gia và quốc tế để
tiên liệu, đoán trước và định hướng cho nền văn hóa ấy tiến tới trong tương
lai.
Các
nhà làm văn hóa, các bậc thức giả, nhìn xa thấy rộng có thể gọi nhà tiên tri
văn hóa không nhỉ? phải đi tiên phong trong hướng dẫn, chủ trương thúc đẩy văn
hóa về mặt động của nó hòng đạt đến mục tiêu tối hậu là xây dựng cho kỳ được một
nền văn hóa lương hảo cho cộng đồng dân tộc mình trong mai hậu. Nền văn hóa ấy
chẳng những bảo tồn phát huy tinh hoa bản sắc dân tộc mà còn gạn lọc để du nhập
chất liệu tốt đẹp, tiến bô ngoại lai hòng nền văn hóa dân tộc mình khỏi sa vào
đại họa hậu tiến, biến chất hoặc vong bản. Trách nhiệm định hướng để văn hóa tiến
triển cùng sự thể hiện để hình thành nền văn hóa ấy là công trình của cả một tập
thể, của cả một cộng đồng, biểu lộ sức sống, ý chí tự tồn tại của cả giống nòi.
Nói
đến mặt tịnh của văn hóa, chúng tôi thường dung đến từ ghép “văn hóa sử” biểu hiện tính chất tịnh, và
đó là cơ sở, nền tảng của văn hóa sử. Và khi nói đến mặt động chúng tôi cũng
dùng các từ “Giòng văn hóa sử” chỉ dẫn
tiến trình, chuyển động,vận hành của văn hóa. Có người cho rằng chúng tôi dùng
tiếng “sử” trong hai danh từ ghép đó là thừa. Và sở dĩ chúng tôi dùng tiếng văn
hóa sử chứ không dùng tiếng văn hóa đơn độc là muốn gồm cho được nhiều giai đoạn
văn hóa trên trình tự văn hóa làm nên lịch sử văn hóa của một đất nước. Nền văn
hóa sử một đất nước có vững chắc, thì giòng văn hóa sử, mới khỏi chao đảo, nghiêng
lệch sai lạc theo thời gian mà tác hại lâu dài đến dân tộc….”
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười Tám:
của Văn Hào Pháp André Malraux (1901-1976). “Văn Hóa là tất cả các hình thái của nghệ thuật, tình yêu và suy nghĩ,
những thứ mà trong sự tồi tệ cũng như trải qua bao nhiêu thế kỷ đã khiến cho
con người trở nên ít nô dịch hơn”(19)
Đặc
điểm và hệ luận của định nghĩa này:
Nhiều
nhà nghiên cứu Văn Hóa Đông phương ảnh hưởng Kinh Dịch thường phân loại các
khái niệm văn hóa hay các sư vật quy chiếu vào 3 phạm trù lớn là “Tam Tài”
Thiên Địa Nhân hay “Ngũ –Hành” (kim Mộc Thủy Hỏa Thổ) .Văn Hào André Mailraux
khi định nghĩa văn hóa đã qui chiếu các yếu tố, tạo nên văn hóa vào 3 phạm trù:
“Nghệ Thuật” “Tình yêu” và “Suy nghĩ”
thật là tuyệt vời.
Ai
cũng phải công nhận rằng “suy nghĩ” hay Tư Duy (Lý trí, Tư Tưởng..) là một phạm
trù lớn trong văn hóa vì có suy nghĩ, có tư duy mới phân biệt được phải trái,
đúng sai, mới khái quát các hiện tượng rời rạc thành nguyên tắc, thành nguyên
lý, thành hệ thống ….tạo thành triết lý, triết học, luật pháp, chế độ v.v….
Nhưng
“Nghệ thuật” là sự hài hòa giữa “Lý” và “Tình” là hồn của sáng tạo nên “Nghệ
Thuật” cũng là một trong bô ba CHÂN THIỆN MĨ…Do đó nên Văn hào Andre Mailraux
người đã có con mắt triết mới đưa nghệ thuật vào 3 phạm trù lớn tạo nên văn hóa
là rất đúng.
“Tình
Yêu” hay “Tâm hồn” không những là một phạm trù lớn trong văn hóa vì “Nhất âm nhất dương chi vi đạo” (kinh Dịch)
mà Tình Yêu còn thăng hoa siêu hóa Lý Tình (Âm Dương) nữa!. Nếu kéo dài trạng
thái Tình Yêu (viết Hoa) thì con người sẽ “hòa đồng” cùng vũ trụ. .Đây cũng là
câu nói thời danh của triết gia Lục Tượng Sơn thời nhà Tống bên Tầu “Ngô tâm tiện
thị vũ trụ, vũ trụ tiện thị ngô tâm”(= Tâm
ta ở trong vũ trụ và vũ trụ ở trong tâm ta)
Khi
Chúa Jesus nói “Thượng Đế là Tình Yêu”
Ngài đã nói về tình yêu theo nghĩa vi diệu nhất này….
Nhà
đạo học Oso Ấn Dộ (nhiều người đã coi Olso như vị thày vĩ đại-như một vị Phật sống
trong thế kỷ 20 ) có nói rằng: “Chúa Jesus đã nói một câu rất hay “Thượng Đế là
Tình Yêu” còn tôi (Olso) tôi nói “Tình
yêu là Thương Đế” …
Tình
yêu đã quan trọng và vi diệu như vậy mà tại sao đa số những nhà văn hóa it ai đề
cập đến tình yêu như một “phạm trù lớn” hay một “thành tố trong văn hóa Tai sao
vậy?? …Một phút lắng lòng…. Chúng ta đã hiểu vì sao rồi…..Chính giới trí thức
trước hết phải tự chữa bệnh cho mình ….trước khi trở thành người hướng đạo về
Văn hóa!
Qua
định nghĩa trên, Văn hào Andre Malraux còn kín đáo cho chúng ta biết Văn Hóa có
sứ mạng giải phóng con người ra khỏi những cảnh tồi tệ, hay mọi hình thức “nô dịch”
hóa con người”.Có điều trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay,vân đề “Tổng hợp’”
hay “Tập Đại Thành Văn hóa Động Phương và Tây Phương” cần phải đặt ra như một
nhu cầu cấp thiết nhất cho toàn thể nhân loại.Trong Ý hướng đó vấn đề Sứ Mạng
Văn Hóa mà các học giả Nguyễn Đang Thục, Hồ Hữu Tường và nhà Văn Hào Andre
Malraux đã tiên phong nêu lên, chúng ta cần làm sáng tỏ hơn bao giờ hết! (Vì
trong thời đại toàn cầu hóa, với phương tiện thông tin tối tân và nhanh chóng
nhất hiện nay không có lý do gì nhân loại phải chờ đợi… thêm nhiều thế kỷ nữa
như đã từng chờ đợi trong nhiều thế kỷ đã qua?!)
Sau
cùng, muốn bảo tồn và phát huy Văn Hóa, muốn hòa điệu nền Văn Hóa Đông Phương
và Tây Phương, chúng ta cần tìm hiểu sâu hơn: Tính Thể Văn Hóa là Gì? Như thế
nào?
Ai đó làm thinh chớ nói nhiều….
Để nghe dưới đáy nước hồ reo
Để nghe tơ liễu run trong gió
Và để xem trời giải nghĩa yêu…
(Thơ Hàn Mặc
Tử)
Đa
tạ thi sĩ siêu thoát Hàn Mặc Tử đã giúp chúng ta cảm nhận một cách sống động thế
nào là “Tình Yêu” là “Tinh Nghĩa” là “Bản Chất” hay “Hồn Tính” Văn Hóa Việt
Nam….
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Mười
Chín: của TS Elot. Thực ra đây chỉ là một định nghĩa
văn hóa “gián tiếp” của Eliot – Ông là một văn gia người Anh đã đoạt giải Nobel
văn chương 1948, nhưng ông nhận thấy định nghĩa văn hóa là điều quá khó khăn,
nên ông rất cẩn trọng (hay tránh né). Mặc dầu ông viết cả một cuốn sách bàn về
văn hóa, nhưng chỉ khiêm tốn là “Những ghi chú để tiến tới một định nghĩa về
Văn Hóa”(Notes towards the Definition of Culture) Chúng tôi gọi là định
nghĩa văn hóa gián tiếp của Eliot là như vây.
T.S
Eliot viết “Đối với xã hội, văn hóa bao gồm tất cả những hoạt động đặc biệt của
một dân tộc, như đối với dân tộc Anh là ngày đua ngựa ở Derby, đua thuyền ở
Henl, đua du thuyền ở Cowes, cuộc đua chó, trò chơi phóng tên, hoặc ăn phó mát
Wensleydale, bắp cải luộc xắt thành miếng, củ cải đỏ ngâm dấm, đi nhà thờ làm
theo kiểu Gothic thế kỷ XiX, nghe âm nhạc Elgar...” (20)
Qua
nhân định trên, chúng ta thấy Eliot cho rằng Văn Hóa là tất cả những gì làm cho
cuộc sống thêm tươi, thêm vui, thêm đẹp, thêm hương vị, thêm mầu sắc, thêm
thích thú hay nói khác đi văn hóa làm cho cuộc đời lên hương, giúp cho con người
vui chơi, giải trí hân thưởng nghệ thuật vui hưởng cuộc sống.
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mươi:
của nhà xã hội học Henri de Man. Khác với những nhà nghiên cứu văn hóa cổ điển
khi định nghĩa văn hóa thường chú trọng vào giá trị tinh thần cao siêu thâm viễn
của các cá nhân, những nhà xã hội học, nhân chủng học như Henri de Man hay
Liton định nghĩa văn hóa là Lề Lối Sống Của Một Dân Tộc, Một Xã Hội Con Người.
Hen
de Man định nghĩa: “ Văn Hóa là một
lề lối sống dựa trên một niềm tin công cộng, vào một hệ thống và một tôn ti, trật
tự, thứ bực giá trị làm cho đời sống có một ý nghĩa nhất định” (21).
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mốt:
của Liton. “Văn hóa của một xã hội là lề
lối sống của các phần tử trong xã hội ấy. Đó là toàn bộ những ý tưởng và tập tục
mà họ đã thâu lượm, chia sẻ và lưu chuyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.Văn
hóa đem lại cho mỗi người của mỗi thế hệ những cách giải quyết hữu hiệu và lập
thành về tất cả các vấn đề mà họ sẽ gặp phải. Những vấn đề này được nêu lên vì
những nhu cầu sống trong một đoàn thể có tổ chức” (22).
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mươi
Hai: của Campagnolo. Có một số người đặt nặng vấn đề
“Sáng Tạo”trong Văn hóa đã có định nghĩa Văn Hóa là SÁNG TẠO.
Campagnolo
chủ trương : “Văn Hóa là sáng tạo những
giá trị mới, không nhất thiết nô lệ quá khứ, không nhứt thiết chạy theo cái đã
có , mà phải luôn luôn hướng về sự đổi mới:” (23)
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mươi
Ba: của Bác Sĩ Nguyễn Văn Thọ. Trong cuộc nói chuyện
về đề tài “Văn Hóa Là Gì” của Bác Sĩ Nguyễn Văn Thọ do Trung Tâm Nghiên Cứu và
Thông Tin Tân Định tổ chức tại Trường Quốc Gia Âm Nhạc chiều ngày Chủ Nhật
13.7. 1969 –Bài nói chuyện về Văn Hóa của Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ rất súc tích.
Đặc biệt tác giả đề cập đến 3 nên Văn Hóa và 3 bình diện sống của con người:
Ba
nền văn hóa là:
·
Văn Hóa Thần Linh (Culture
Spirituelle)
·
Văn Hóa Nhân Bản (Culture
Humaniste)
·
Văn Hóa Kỹ thuật, Vật chất (Culture
Mterialiste – Techique)
Ba
bình diện sống của con người:
·
Thần linh, hay Tâm Lnh, hay
Thiên Đạo
·
Nhân Tâm, Nân Bản hay Nhân Đạo
·
Vật Chất, Kinh tế hay Địa Đạo.
Bàn
về định nghĩa Văn Hóa, Bác Sĩ Nguyễn Văn Thọ cho rằng: Trước tiên, muốn định
nghĩa về văn hóa, tôi nghĩ nên có một định nghĩa hết sức rộng rãi, hết sức linh
động để có thể phổ cập mọi nơi, mọi đời.
Vì
lẽ đó mà tôi muốn định nghĩa “Văn Hóa là
tất cả những nỗ lực của muôn thế hệ nhân quần để vươn lên cho tới tinh hoa hoàn
thiện, cho tới một đời sống lý tưởng về một phương diện nào hay về mọi phương
diện và tất cả những công trình đã thực hiện được, những giai đoạn đã vượt qua
được trên bước đường tiến hóa ấy”(24)
Định
Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mươi Ba có ưu và khuyết điểm sau:
A.
Ưu điểm:
Đúng
như nguyện vọng của B.S Nguyễn Văn Thọ. Định nghĩa văn hóa của tác giả rất rộng
rãi và hết sức linh động….
Tác
giả quan niệm “Thành quả của văn hóa là nỗ lực của nhiều người của nhiều thế hệ
trong nước xây dựng lên.
Văn
Hóa có mục tiêu là giúp cho con người vươn tới tinh hoa hoàn thiện hướng tới một
lý tưởng cao cả.
Sau
cùng, Văn hóa còn là công trình mà con người đã thực hiện hay đã vượt qua trong
tiến trình tiến hóa văn hóa xã hội….
B. Khuyết điểm:
Tác giả không xác định
rõ Bản Chất Văn Hóa là gì? Hai mặt “Động” và “Tĩnh” của Văn Hóa ra sao?
Sứ
mạng Văn Hóa trong hiện tại và tương lai như thế nào ?
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mười
Bốn: của Phó giáo sư, Tiến sĩ khoa học Trần Ngọc
Thêm Trong cuốn “Tìm về Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam”, trong lời nói đầu sách
tác giả viết: “Về văn hóa Việt Nam cho đến nay,tuyệt đại bộ phận các công trình
được viết ra theo hướng “lịch sử văn hóa” mang tính chất miêu tả,công phu tỉ mỉ,như
của Lê Quí Đôn,(1773) Phan Kế Bính (1915) Đào Duy Anh (1938) Nguyễn Văn Huyên
(1944) Toan Ánh (1966-1969) Lê Văn Siêu (1972),Ban văn hóa văn nghệ Trung ương
(1989)v.v. Bên cạnh giá trị tư liệu hết sức quí báu, các công trình loại này có
3 nhược điểm chủ yếu: a) tản mạn, thiếu tính hệ thống,tính qui luật, b) do vậy
mà còn chứa rất nhiều mâu thuẫn nội tại, và c)thường bị chi phối một cách vô thức
bởi căn bệnh “lấy Trung Hoa làm trung tâm”.Chỉ còn một số ít tác giả đã ít nhiều
thoát ra khỏi tình trạng trên, như Kim Định (1973) Trần Quốc Vượng (1989) Phan
Ngọc (1994) nhưng các công trình này hoặc còn mang nhiều cảm tính-cực đoan,(như
Kim Định) hoặc chưa tạo nên một hệ thống hoàn chỉnh”
Từ
nhận định khái quát trên, Tiến Sĩ Trần Ngọc Thêm đã “vận dụng cách tiếp cận
hệ thống cấu trúc kết hợp với phương pháp so sánh –loại hình để tiến hành
khảo sát văn hóa Việt Nam..”
Riêng
về định nghĩa Văn Hóa tác gỉa viết: “Nhược điểm lớn nhất của nhiều định nghĩa
văn hóa lâu nay là ở chỗ coi văn hóa như một phép cộng đơn thuần của những trí
thức bộ phận. E,B Taylor định nghĩa văn hóa như một “phức hợp (Chu Tấn in đậm) bao gồm trí thức tín ngưỡng, nghệ
thuật đạo đức, luật pháp, phong tục, cũng như mọi khả năng và thói quen khác mà
con người như một thành viên của xã hội… tiếp thu được” Định nghĩa văn hóa
trong các loại tự điển, các công trình nghiên cứu …thường mở đầu bằng câu ‘Văn
Hóa là một tập hợp (hoặc phức hợp) của các gía trị”… Quan niệm cảm
tính này là sản phẩm của lịch sử, của thời kỳ chia tách các khoa học-khi mà văn
hóa chưa được coi là đối tượng của một khoa học độc lập”
Sau
khi vận dụng cách tiếp cận hệ thống cấu trúc kết hợp với phương
pháp so sánh - loại hình tác giả khám phá thấy văn hóa có 4 tính chất đặc
trưng sau đây:
·
Tính Hệ Thống.
·
Tính Giá Trị.
·
Tính Nhân Sinh.
·
Tính Lịch Sử…
Theo
tác giả Trần Ngọc Thêm trong 4 tính đặc trưng nói trên tính Hệ Thống quan trọng
nhất! và tác giả đã định nghĩa Văn Hóa như sau:
“Văn Hóa là một hệ thống hữu cơ các giá
trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt
động thực tiễn,(tác giả TNT ghi đậm) trong
sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình”
(25).
Trước
khi nhận định về Định Nghĩa Văn Hóa thứ 24 này, chúng tôi xin phép được tóm tắt
quan niệm của tác giả và sau đó đưa ra những nhận xét của cá nhân chúng tôi:
A. Quan niệm của Tác giả Trần
Ngọc Thêm về định nghĩa Văn Hóa:
Trước
hết T.S Trần Ngọc Thêm “chê” các định nghĩa về văn hóa từ tlâu nay đều có nhược điểm (ChuTấn in đậm) là coi
văn hóa như một phép cộng đơn thuần (?) của những trí thức bộ phận…điển hình
như định nghĩa văn hóa của E.B Taylor …các định nghĩa lâu nay (?) đều có tính
cách “cảm tính” (Chu Tấn in đậm)
Các
định nghĩa văn hóa lâu nay (?) sở dĩ có nhược điểm đó theo Trần Ngọc Thêm là vì
không nhìn ra tình chất “Hệ Thống”
quan trọng trong văn hóa. Hơn nữa trước đây người ta nghiên cứu văn hóa theo
các bộ môn nghiên cứu riêng rẽ, nên chưa có cái nhìn tổng quan nhất là khi môn
“Văn hóa Học” chưa ra đời
Tác
giả Trần Ngọc Thêm áp dụng phương pháp “hệ thống Cấu Trúc” kết hợp với “phương
pháp so sánh loại hình” mà tác giả cho là phương pháp mới để khám phá Văn Hóa
Việt Nam
Vẫn
theo tác giả Trần Ngọc Thêm văn hóa có 4 tính chất tượng trưng mà trong đó tính
chất Hệ Thống là quan trọng nhất.Do đó tác giả đã đi tới định nghĩa “Văn Hóa là
một Hệ Thống Hữu cơ các gía trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và
tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn”.
B. Nhận xét của chúng tôi về
định nghĩa văn hóa thứ 24 của TS Trần NgọcThêm:
Trước
hết chúng tôi thấy tác giả Trần Ngọc Thêm chê các nhà nghiên cứu văn hóa trước
ông như Lê Quí Đôn, Phan Kế Bính, Đào Duy Anh, Nguyễn Văn Huyên, Toan Ánh, Lê
Văn Siêu, hay Ban Văn Hóa Văn Nghệ Trung Ương (1989) v.v…khi định nghĩa về văn
hóa đều mắc bênh “tản mạn, không nhìn ra tính hệ thống, tính qui luật của văn
hóa”? Lời phê bình này của tác giả Trần Ngọc Thêm không những là “phiến diện” mà còn mang tính “hàm hồ” vì chính tác giả Trần Ngọc Thêm vô tình hay hữu ý đã đánh mất đi tinh nghĩa
hay cái hồn của văn hóa! Điều chúng ta không phủ nhận là văn hóa –nhất là “Văn Hóa Lý tính” “Văn Hóa Nhận Thức” mang tình hệ thống , hay tính qui luật , nhưng
còn “Văn Hóa Nghệ Thuật,” Văn HóaTình
Yêu” hay “Văn Hóa Tâm Linh”… không hề mang tính “Hệ Thống” hay Tính “Qui luật:
nào cả! Vậy mà tác giả Trần Ngọc Thêm lại đem tính “Hệ Thống” ra để định nghĩa
Văn Hóa tổng quát nói chung thì có phải là “khiên
cưỡng”, “phiến diện” hay “quáng gà “hay không?
“Đem bục công
an đặt giữa trái tim người
Bắt tình cảm
ngược xuôi theo luật đi đường nhà nước” !
(Thơ Lê Đạt
trích trong Nhân Văn Giai Phẩm)
Ai
cũng hiểu để điều hành việc giao thông trong thành phố thì phải theo một “qui ước”
hay “qui luật nhất định” nhưng tình cảm yêu đương trong trái tim con người có
theo một qui luật hay một hế thống nào đâu? Vậy nếu ai không định nghĩ Văn Hóa
là môt “Hệ Thống như kiểu định nghĩa của Trần Ngọc Thêm thì đều là tản mạn, cảm
tính hết hay sao?? Những người theo chủ thuyết Cộng sản hay định nghĩa văn hóa
là “Ý Thức Hệ” và quả quyết rằng Văn hóa chỉ là Ý Thức Hệ của đấu tranh giai cấp
chứ không là gì khác, nay Trần Ngọc Thêm áp dụng phương pháp Hệ Thống Cấu trúc”
khi định nghĩa Văn Hóa là “Hệ Thống” hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần
….chúng ta không lấy làm lạ.
Tác
giả Trần Ngọc Thêm sau khi “chê:” các nhà nghiên cứu Văn Hóa trong nước, chê
luôn các nhà nghiên cứu văn hóa thế giời tiêu biểu như Edward Bernett Tylor khi
ông định nghĩa văn hóa là “một Tổng Thể Phức Hợp vì bao gồm nhiều thành tố như
kiến thức, đức tin, nghệ thuật, đạo đức,luật pháp, Phong tục tập quán…..” Phải
chăng Trần Ngọc Thêm không những không đồng ý với định nghĩa Văn hóa là một “Tổng thể” lại còn là Tổng Thễ Phức Hợp” mà ông cho rằng là một
“phép cộng đơn thuần của những trí thức bộ phận …” nên có nhược điểm “không
biết tổng quát hóa thành Hệ Thống” vì lý do “Cảm Tính” hay vì giới hạn
lịch sử, khi khoa “Văn Hóa Học” chưa ra đời như một bộ môn Văn Hóa chuyên ngành
có tính cách độc lập nổi bật như hiện nay. Lối “chê” này của Trần Ngọc
Thêm vừa mang tính chủ quan “phiến diện” vừa mắc bệnh “duy lý” đến mức “quá đà”
khi cho rằng bất cứ loại hình văn hóa nào cũng có thể “tổng quát hóa” “qui luật hóa” thành “Hệ Thống” Điều mà TS Trần Ngọc
Thêm không biết rằng yếu tính hay bản chất văn hóa vừa có tính chất “hệ thống” vừa “phi hệ Thống” vừa “siêu hệ thống”
.Chính vì yếu tính diệu kỳ này nên học giả Lowell đã thú nhận rằng: “Tôi đã được ủy nhiệm nói về văn hóa, nhưng ở
trên đời này không có gì phiêu diêu, mông lung hơn là danh từ văn hóa. Người ta
không thể phân tách văn hóa,vì thành phần nó vô cùng tận…Người ta không thể mô
tả văn hóa vì nó muôn mặt .Muốn cô đọng ý nghĩa văn hóa thành lời lẽ thì cũng
như tay không bắt không khí :Ta sẽ thấy không khí ở khắp nơi và riêng trong tay
chẳng nắm được gì…” (26))
Về
cách tiếp cận “cấu trúc” kết hợp với phương pháp so sánh loại hình mà tác giả
Trần Ngọc Thêm đã áp dụng khi nghiên cứu văn hóa Việt Nam, chúng ta thấy gì?
Theo dòng tiến hóa của lịch sử, càng ngày nhân loại càng tìm tòi sáng tạo ra những
đường hướng mới, phương pháp khám phá mới về văn hóa .Đây là những bứớc tiến mới
rất đáng mừng, rất đáng hoan nghênh, nhưng khi nhà nghiên cứu văn hóa chọn lựa
và áp dụng bất kỳ một phương pháp mới nào thì phải hiểu rằng “Đường lối
hay phương pháp mà mình áp dụng chỉ là “Phương tiện” để khám phá chân lý văn
hóa mà thôi –có thể phương pháp tân tiến này hay hơn các phương pháp nghiên cứu
văn hóa cũ – nhưng chỉ hay hơn về phương pháp – nói theo thuật ngữ Phật giáo là
“Phương tiện thiên xảo” hơn các phương tiện khác mà thôi, chứ không thể tôn
vinh một phương pháp tân tiến nào như là cùng đích của văn hóa có thể giúp mình
nắm chân lý Văn Hóa ở trong tay!Thái độ quá tin tưởng trở thành “cực đoan”,
“hãnh tiến” hay “kiêu ngạo” này rất nguy hiểm ! vì mang tính chất bạo động với
chân lý ! Những ai mắc phải thái độ hãnh tiến vô lối này thì thường đi từ
một cực đoan này tiến sang một cực đoan khác, vừa không khám phá ra chân lý hoặc
chỉ ôm lấy những “mặt trời mù” thay vì tìm ra Chân Lý đích thực của Văn
Hóa! Thực vậy, ngay cả những nhà nghiên cứu sáng tạo ra trường phái “Cấu
trúc” hay phương pháp so sánh loại hình cũng chưa ai lên tiếng định nghĩa “Văn
Hóa là một Hệ Thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần…..” như Trần Ngọc
Thêm đã khẳng định ! Dĩ nhiên đây không là lỗi tại “đường hướng” hay “phương
pháp” mà tác giả đã chọn lựa để nghiên cứu văn hóa nhưng chỉ là thái độ “Bảo
hoàng hơn Vua” do óc phê phán chủ quan phiến diện của tác giả mà ra nông nỗi!!! Lối
định nghĩa văn hóa khẳng định chắc nịch bao quát tất cả các loại hình văn hóa
theo kiểu Trần Ngọc Thêm không những không thuyết phục được mọi người mà còn có
tác dụng làm khô cứng làm thui chột, và đánh mất “Hồn tính” của văn hóa vậy. Khi
định nghĩa văn hóa là “một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần của
con người …..” là tác giả đã vô tình thu hẹp các bảng giá trị văn hóa nhân loại
vào trong hệ thống “Nhị giá” “vật chất” và “tinh thần” trong khi giá trị Văn
hóa nhân loại là “Đa giá” không phải chỉ có giá trị “vật chất” và “tinh thần”
mà thôi đâu! Thí dụ như nền văn Hóa Đông phương hay nói “Văn Hóa Tuệ
Giác”, “Văn Hóa Bát Nhã” hay “Văn Hóa Tính Không” thì không thể cô đọng trong một
hệ thống nào cả! vì bản chất nó là phi vật chất, phi ý niệm …phi phi tưởng và
hơn thế nữa bản chất nó đã là “Tánh Không”…..”Bản Lai Vô nhất Vật” như lời phát biểu của
Lục Tổ Huệ Năng…. Chỉ cần đơn cử một hai thí dụ như trên chúng ta thất ngay sự
phiến diện, thiếu sót quá đáng hay sự “thiển
cận quáng gà” về nhân thức Văn Hóa của tác giả Trần Ngọc Thêm!
Định Nghĩa Văn Hóa Thứ Hai Mươi
Lăm: của Chu Tấn. Là kẻ hậu sinh, hậu học, Chu Tân
tôi cũng xin mạo muội đưa ra một định nghĩa Văn hóa mới tương đối trung thực,
chính xác và đầy đủ đáp ứng nhu cầu Thời đại Toàn Cầu Hóa” như sau:
“Văn hóa là hiện tính của Sự Sống và là tinh
hoa của Đạo Sống con người.Văn hóa thường biểu hiện trên hai mặt Động và
Tĩnh..Xét về “phương diện TĨNH” Văn hóa là trạng thái thích nghi với hoàn cảnh,ứng
xử với tha nhân,làm thành “thói quen”,“nếp nghĩ” “nếp sống”,“phong tục tập
quán”,“thuần phong mỹ tục”, hình thành các “giá trị truyền thống” của cả dân tộc
“truyền thừa” cho các thế hệ sau…. Xét về “phương diện ĐỘNG” Văn hóa là động lực
tiến hóa cá nhân và xã hội, hướng tới dự phóng tương lai theo tiến trình “Dung
Hóa” “Sáng Hóa” và “Sống Hóa” sự sống con người, dân tộc, thế giới và thời đại.Văn
hóa không những có sứ mệnh giáo hóa con người mà còn có sứ mệnh giải thoát con
người,xây dựng xã hội, gìn giữ Hòa Bình và xây dựng nền “Thái Hóa Nhân Loại”(Xin
xem “Sứ Mệnh Văn Hóa cũng trong Tuyển Tập này).
II- Những Ghi Nhận Cần Lưu Tâm Và Đào Sâu Hơn
Nhằm Phát Huy Tập Đại Thành Văn Hóa Việt Nam.
Sau
khi đã nhận định sơ lược về 25 định nghĩa văn hóa nói trên; Giờ đây muốn phát
huy Văn Hóa Việt Nam, chúng ta cần khách quan ghi nhận những sự kiện hay những
nhận thức mới, tư tưởng mới, chân lý mới liên quan đến nội dung Văn Hóa Việt
Nam như sau:
Ghi
nhận 1: Điều không ai có thể phủ nhận được là “Nội Dung Văn Hóa” rất bao
la bao gồm rất nhiều yếu tố…. nên việc đi tìm một định nghĩa Văn Hóa đúng nhất
hay nhất là điều khó khăn vô cùng... Nhưng cũng chính vì vậy mà chúng ta phải cần
lưu tâm tìm hiểu sâu xa hơn nhằm xây dựng nền tảng và phát huy Văn hóa Việt
Nam…
Ghi
Nhận 2: Một khi chúng ta thừa nhận rằng: “Văn hóa rất khó định nghĩa”
nhưng khi một người hay một cơ quan văn hóa ( như Cơ quan Văn Hóa Giáo dục
UNESCO chẳng hạn) muốn thuyết minh một đề tài văn hóa, hay muốn công bố một chủ
trương văn hóa nào đó hoặc muốn phát huy văn hóa, phổ biến văn hóa (thí dụ viết
báo, viết sách….nói trên đài phát thanh, đài truyền hình v.v…) thì cá nhân, hay
nhóm người hay cơ quan văn hóa lại không thể không định nghĩa văn hóa là gì
….(Vì nếu không định nghĩa văn hóa là gì ? thì làm sao độc giả khán thính giả
hay quần chúng hiểu được?) Đây lại là khó khăn thứ hai! Mà khó khăn này lại yêu
cầu cá nhân, nhóm người hay cơ quan văn hóa - bắt buộc phải giải quyết! chứ
không thể né tránh hay làm ngơ được ! (Smile)….
Ghi
Nhân 3: Trước 2 khó khăn 1 và 2 nói trên, nhà nghiên cứu văn hóa hay Cơ
quan văn hóa chỉ có 2 cách giải quyết; Một là tác gỉa (cá nhân) hay cơ quan văn
hóa (tập thể) tự đưa ra một “định nghĩa văn hóa mới”.Điều này cắt nghĩa vì sao
với thời gian, số lượng định nghĩa văn hóa ngày một tăng thêm nhiều” (năm 1952
hai nhà nhân loại học Mỹ đã tổng kết có 164 định nghĩa văn hóa khác nhau và sẽ
còn tăng lên nhiều nữa! ) Hai là: dựa vào một định nghĩa văn hóa cũ mà tác giả
hay cơ quan nghiên cứu văn hóa xét thấy là hợp tình hợp lý hơn cả….
Ghi
Nhận 4: Vì nội dung văn hóa quá bao la nhất là văn hóa thuôc khoa học xã hội
(Social science) và nằm trong “thế giới biểu tượng” (Symbolic world)” nên
dù nhà nghiên cứu văn hóa hay cơ quan văn hóa có trình độ kiến thức chuyên
môn,uyên bác đến đâu chăng nữa, và áp dụng phương pháp định nghĩa văn hóa tân
tiến nào chăng nữa …thì cũng chỉ đi tới mục đích là tìm ra một định nghĩa văn
hóa “tương đối hay”, “tương đối chính xác” và “thích hợp” với thời đại hơn
cả mà thôi ! Nếu những cá nhân nào, cơ quan văn hóa nào có cao vọng tìm ra một
định nghĩa Văn hóa “tuyệt đối đúng” “hay nhất” “chính xác nhất” thì đó chỉ
là ảo tưởng…. “Những ai không hiểu lẽ đời- Sẽ đau khổ mãi thiệt thòi tuổi
xanh” Dù có “hãnh tiến” “cao ngạo” đến bực nào, họ chỉ chạy theo“cái ngã”
của chính họ, và là nạn nhân của chính họ mà thôi
Ghi
Nhận 5: Vì nhu câu tìm hiều, nghiên cứu, phát huy và phổ biến văn hóa
nên có nhiều định nghĩa văn hóa khác nhau….Không những thế, theo dòng thời
gian, nhân loại còn khám phá ra nhiều phương pháp định nghĩa văn hóa khác nhau
từ phương pháp“ Duy danh định nghĩa” “phương pháp miêu tả” …phương
pháp định nghĩa văn hóa “theo chức năng” “theo “mục đích hay cứu cánh” của văn
hóa đến phương pháp “Xã hội học” “Nhân chủng học” hay định nghĩa văn hóa
theo “Tinh thần luận”” “Tính thể luận” “Thao tác luận” “Cấu trúc luận” v..v…Song
ở đây người viết muốn đề cập tới phương pháp “Duy danh định nghĩa” vì phương
pháp này tạo ra một lối nhìn, một nếp nghĩ về văn hóa của các học giả văn hóa
Đông phương, có phần khác biệt với cái nhìn hay nếp nghĩ của các học giả văn
hóa Tây Phương. Nguyên do như sau: Cách đây hơn 2 thế kỷ, khi nền văn hóa Tây
phương tràn sang Đông phương, mà điển hình là tại 3 nước:Trung Hoa, Nhật Bản và
Việt Nam. Cả 3 nước này đều không có danh từ nào là Văn hóa cả! Việt Nam có
danh từ “Văn Hiến “nhưng không có danh từ Văn Hóa theo nghĩa “Culture”(như
trong ngôn ngữ Pháp và Anh)hay hay “Kutlura (theo tiếng Đức) và Cultus (Tiếng
La Tinh) Vậy muốn dịch chữ “Culture” (văn hóa) rất thông dụng trong ngôn ngữ
Tây Phương sang tiếng quốc gia sở tại phải làm sao? Vì sự thiếu sót về danh từ
quan trọng này nên người Trung Hoa mới lấy chữ VĂN và chữ Hóa (hai
chữ này nguyên thủy đứng riêng ) rồi ghép lại lại thành danh từ Văn Hóa (hai chữ
ghép liền nhau) để dịch danh từ “Culture” của Tây phương. (Xin độc giả xem lại
định nghĩa Văn Hóa thứ nhất, thứ nhì và thứ ba đã nói ở trên).Cũng có thuyết
khác cho rằng Người Nhật là người dịch chữ Culture sang tiếng Nhật đầu tiên rồi
người Trung Hoa và Việt nam mới bắt chước theo- Dù là thuyết nào đúng chăng nữa,
chúng ta thấy danh từ Văn Hóa xuất hiện,buổi đầu chỉ là do nhu cầu“Dịch
thuật” (Tìm một chữ có khái niệm tương đương với danh từ “Culture” trong văn
hóa Tây Phương) Nhưng sau khi người Trung Hoa hay người Nhật đã tìm ra thuật ngữ
mới “Văn Hóa”để dịch chữ “Culture” rồi, thì danh từ này đã được các quốc gia
khác tại Á châu như Việt Nam, Thái Lan, Ấn Đô v..v… chấp nhận và nhanh chóng trở
thành thông dụng hay phổ thông ……Tiếp theo nhu cầu “dịch thuật” là “nhu cầu Định
Nghĩa Văn Hóa là gì”? Tới đây nhiều học giả Trung Hoa và Việt Nam thường
dùng phương pháp “Duy danh định nghĩa” (căn cứ vào tên để định nghĩa- cũng có
người gọi là phương pháp triết tự ) theo kiểu “Chữ Văn là dáng dấp,vẻ
đẹp, nét cao quí, hay Văn là Văn học còn chữ Hóa là “thay đổi, hay
giáo hóa”Vậy Văn Hóa là “dùng Văn để giáo hóa con người, (Cách định nghĩa thứ
nhất ) hay “Văn hóa có chức năng thay đổi con người để ngày càng trở nên cao
quí tốt đẹp hơn” ( Cách định nghĩa thứ hai !) Phương pháp duy danh định nghĩa
như trên tuy có ưu điểm là “giản dị”, “dễ hiểu, dễ nhớ”, nhưng tất nhiên là thiếu
sót vì văn hóa đâu phải chỉ có một chức năng duy nhất là Giáo hóa con người mà
thôi đâu? Hơn nữa phương pháp “duy danh định nghĩa” này còn đưa tới “một lối
nhìn”,”một nếp nghĩ “hay một “khẳng định” nếu không muốn nói là một “định kiến
văn hóa “là chỉ có những gì “Đep” “Đúng” “Lành” (Chân thiện mỹ) mới là Văn
Hóa còn những gì là “”Sai, ác, xấu” không thuộc lãnh vực văn hóa hay sao?? Phải
chăng đây là lối nhìn hay quan niệm văn hóa theo các học giả văn hóa Đông
Phương có phần khác biệt với các học giả văn hóa Tây Phương? Thật vậy ngay cả học
giả Hồ Hũu Tường của Việt Nam cũng quan niệm chỉ những gì “đẹp” và “cao quí” mới
là Văn Hóa còn những gì là “xấu ác” hay “ bất thiện” “nghịch lý” hay
“nhố nhăng” Hồ Hữu Tường gọi đó lá “Quái
Hóa” ?? (Danh từ “Quái Hóa” do học giả Hồ HữuTường đặt ra nhưng không được
thông dụng!) Lối nhìn văn hóa theo hướng “chân thiện mỹ” tới nay vẫn còn là lối
nhìn “quen thuộc” hay “cổ điển” của khá nhiều các nhà nghiiên cứu hay các học
giả văn hóa Đông phương, nhất là Trung Hoa và Việt Nam ! Song các nhà nghiên cứu
hay học giả văn hóa Tây Phương nhất là trường phái định nghĩa Văn Hóa theo “Nhân
học” (Anthropology)“Xã Hội iHọc”( Sociology) họ quan niệm tất cả những gì
là phương thức biểu hiện của sự sống con người trong xã hội thì đều là Văn hóa
cả. Hơn nữa họ quan niệm cứu cánh hay cùng đích của văn hóa nhằm đưa con người
tới “Chân Thiện Mỹ” nhưng phương thức biểu hiện văn hóa không nhất thiết phải
là “chân thiện mỹ”! Chính lối nhìn không bị “gò bó đóng khung” trong một qui phạm
nhất định nên người Tây Phương và ngay cả người Việt chúng ta, những ai có cái
nhìn mới về văn hóa đều có thể dùng chữ Văn hóa một cách “linh động”như“Văn hóa
dân chủ (Democratic culture) “Văn hóa truyền thống (Heritage Culture)”Văn
hóa… nhảy đầm” (Dancing culture) “ Đức giáo Hoàng Jean Paul II gọi “hiện tượng
phá thai” tại các quốc gia như Hoa Kỳ là “ Văn hóa của sự chết” (Culture
of the death) đối nghịch với “Văn hóa của sự Sống” (Living culture). Người CS tự
hào họ có “Văn hóa Mác- Xít”(Marxist culture) “Văn hóa đảng (Party
culture.) <…>!. Vậy đã rõ, nếu có “Văn Hóa tiến bộ”( Progressive culture)
thì cũng có “Văn hóa suy đồi”(Cututal decadence) chúng ta không lấy làm lạ! và
cũng không có gì là mâu thuẫn cả ! Chỉ với cái nhìn chân xác, khoáng đạt về văn
hóa như trên, chúng ta mới có thể “Diệu dụng”(Super effectiveness) được Văn Hóa
trong thời đại mới……
Ghi
Nhận 6: Học giả Đào Duy Anh đã phỏng theo giới thuyết của Fe’lix Sartiaux định
nghĩa “Văn hóa tức là Sinh hoạt” (Xin xem lại Định Nghĩa văn hóa thứ tư đã nói ở
trên) hay nói khác đi tất cả các hình thái hoạt động của con người đều là văn
hóa…Định nghĩa này đúng chứ không sai, Nhưng động cơ nào? thúc đẩy con người họat
động? vì mình hay vì đời hay vì cả hai? Động cơ đó phát xuất do “nhu cầu sinh
lý, thể lý”…như “ăn mặc ở”, “làm ái tình” của con người? hay “nhu cầu tâm lý”
….như giáo tiếp…ứng xử, thưởng ngoạn, hân thưởng cuộc sống? hay do “nhu cầu tâm
linh”…..thờ phượng “Thần linh”, tin tưởng và cầu nguyện “Thượng Đế” hay do “ý
thức tìm tòi, tra vấn về ý nghĩa cuộc sống”, đưa tới nhu cầu “tự thức tỉnh”,
nhu cầu tìm “con đường giải thoát” cho chính con người mình và đồng loại? Vậy động
cơ nào, lý do thâm sâu nào thúc đẩy chi phối mọi hoạt động mọi sinh hoạt của
con người? Đặt vấn đề như trên chúng ta thấy rõ: câu định nghĩa “Văn hóa tức
sinh hoạt” của học giả Đào Duy Anh hay F’elix Sartiaux tuy đúng, nhưng mới nói
lên tính chất “Biễu kiến” hay hình thái “Biểu hiện” của văn hóa mà thôi.
Còn bản chất văn hóa là gì là điều mà hoc giả họ Đào cũng như Fe’lix
Sartiaux chưa đào sâu, hay còn thiếu sót … mà thế hệ hậu tấn chúng ta có bổn phận
phải tìm hiểu và khám phá vì văn hóa là tiến trình tìm hiểu, khám phá, sáng tạo
không ngừng….
Ghi
Nhận 7: Muốn tìm hiểu Bản chất văn hóa là gì? Chúng ta cần tìm hiểu “Bản chất
con người là gì ? theo cái nhìn của chủ nghĩa “DuyTâm”? (idealism) theo cái
nhìn của chủ nghĩa “Duy Vật”?(Materialism.), hay theo lối nhìn của “Chân Lý Sự
Sống”( The truth of life) .Sự Sống vốn bao hàm cả “Tâm” và “Vật” nên cả hai
thuyết “Duy Tâm” hay “Duy Vật” chỉ là cái nhìn “phiến diện” của “Chân Lý Sư Sống”.
Sự Sống vốn“không có duy”…. (Dù là “duy tâm”,“duy Vật“ “duy Lý” “duy nghiệm”hay“duy
linh”đều là phiến diện và sai lầm cả!) Tới đây một câu hỏi khác quan trọng được
nêu lên: Văn Hóa bắt nguồn từ đâu? Câu trả lời được tìm thấy là văn hóa bắt nguồn
hay khởi đi từ “Sự Sống con người” Con vật hay mọi loại chúng sinh đều có sự sống
.Nhưng con vật không có văn hóa! Chỉ riêng con người là “linh ư vạn vật” mới có
Văn hóa…. .như con cọp, con sư tử có sức mạnh hơn người…con chim “biết bay” Con
ong biết “làm tổ” …( là do bản năng, con ong không có “lý trí” và “ý chí” nên
muôn thủa con ong vẫn là con ong-Con chim biết bay, biết kêu, biết hót, nhưng
con chim không biết nói - vì con chim không có khả năng sáng tạo ra ngôn ngữ
…Do đó,con vật -bất cứ loại nào, đều không có văn hóa ! Văn hóa là sản phẩm của
con người, Văn hóa là đặc tính nổi bật, có thể nói là tinh hoa, ưu viêt của SỰ
SỐNG, ĐẠO SỐNG con người.!
Thực
vậy, muốn tìm hiểu “Bản chất văn hóa là gì?- người ta không thể không đề cập
tới “Sự Sống Con Người”vì văn hóa bắt nguồn từ Sự Sống con người… Điều này mới
nghe, ai cũng thấy là điều tự nhiên, quá tư nhiên.(tự nhiên như hơi thở, tự
nhiên như sự sống.) Nhưng suy tư trầm tư, uyên tư (suy nghĩ từ đáy vực
thẳm của tư tưởng…) về Sư Sống con người, chúng ta mơi thấy sự Sống con
người là điều quí giá nhất và chính sự sống lại là suối nguồn của mọi chân
lý (Đây là điều sâu thẳm và kỳ diệu nhất …) Nhưng Sự Sống ở dây không là
“sự sống nói chung” của muôn loài ,(đất đá, cây cỏ thú vật đều có sự sống)
Nhưng chỉ riêng “Sư Sống nơi con người” mới đạt đến phẩm chất “ưu việt”
làm cho cho con người VƯỢT THOÁT, THĂNG HOA được chính mình ! (Như đã chứng
minh ở trên, “con ong”,“con chim”… hay loài vật nói chung đều không có văn hóa
, chỉ có con người mới có văn hóa …..vì sự sống nơi con người đã đạt tới phẩm
chất “tinh anh,ưu việt” tạo nên “trí tuệ,“ý thức”,“siêu thức,”“tiềm thức”,”lương
tri” ”lương năng” “lương Tâm” “”trực giác’ và “Trí huệ bát nhã” (Siêu trực giác)
“Tình yêu” và sự Sáng tạo”. Chính do sự trầm tư, quán chiếu sâu sắc về “Sự Sống
Con Người” chúng tôi đã tìm ra ánh sáng về câu hỏi “khó khăn nhất”, “hóc búa nhất”
“bản chất văn hóa là gì”? Chúng tôi xn thưa: Xét về bản chất “Văn Hóa là Hiện tính của Sư Sống, là tinh
hoa của Đạo Sống Con Người, Dân Tộc, Quốc Gia Và Thời Đại.”
Ghi
Nhận 8: Mội trường Sống của con người hay con người và tương quan 3
thế giới. Môi trường Sống mà chúng ta đang đề cập tới, không chỉ là môi trường
sinh thái….. (giữa con người và khung cảnh thiên nhiên) mà còn là mối tương
guan giữa con người với 3 thế giới :“Thế giới thực tại”: (Realistic world) “Thế
giới Biểu Tượng” (Symbolic world) và “Thế giới Tâm Linh” ( spiritual world) Văn
hóa khởi nguyên từ sự sống con người nằm trong thế giới thực tại, phản ảnh
trong trí óc con người hình thành “thế giới biểu tượng” và cũng chính sự sống
con người là “CẦU NỐI” giữa “thế giới thực tại” (trần gian) và “Thế giới tâm
linh” (siêu xuất thế gian) Hiện nay đa số nhân loại chưa trực cảm được thế giới
tâm linh ngoại trừ Chúa, Phật, Thần Thánh và các Thiền Sư hay Đại Thiền
sư…..Sau khi nhận rõ mối tương quan giữa con người và 3 thế giới vừa nói, chúng
ta mới thấy hết giá tri và tầm quan trọng của văn hóa và đạt đến TINH HOA của
Sư Sống Con Người. Sự Sống Con Người là kho tàng vàng ngọc, kim cương…vô giá vô
biên vô lượng…còn tiềm ẩn trong con người mà con người chưa biết phát huy…chưa
biết khám phá thế giới Tâm linh! Chúng ta đã thấy Ánh sáng của Sư Sống, chúng
ta đã tri kiến được Sư Sống, song chúng ta chưa Ngộ Nhập Vào Chân Lý Sự Sống...là suối nguồn của chân Lý, suối nguồn của
Văn Hóa…
Ghi
Nhận 9: Có người sẽ hỏi chúng tôi: Tác giả định nghĩa văn hóa theo phương pháp
nào? Chúng tôi xin thưa: Chúng tôi không định nghĩa văn hóa theo phương pháp: “Tinh thần luận” mà định nghĩa văn hóa
theo phương pháp “Tính thế luận”
Về
phương pháp “Tính Thể luận:”
Muốn
định nghĩa văn hóa là gì? chúng tôi đặt câu hỏi: Bản chất văn hóa là gì ?Văn
hóa bắt nguồn từ đâu? Nếu không phải là bắt nguồn từ Sư Sống con người??.Đây là
ánh sáng đầu tiên mà chúng tôi đã khám phá ra….Cùng có sự sống mà tại sao các
loài vật dù là con vật thông minh nhất, vẫn không có văn hóa? Mà chỉ có con người
mới có văn hóa? Phải chăng văn hóa là sản phẩm đặc thù, độc sáng của con người?
“Trầm tư,” “uyên t”ư về câu hỏi này, chúng tôi mới ngộ ra: Chỉ co sự sống
nơi con người mới đạt đến “yếu tính” hay “tính năng ưu việt” khiến con người
Tự Phản Tỉnh, Tự Sáng Tạo,Thăng Hoa được chính mình. Chính con người có Khả
Năng Tự Vượt Mình, Tự Thắng Mình… Con người không có đôi cánh để bay trong
không gian như con chim bay trong bầu trời…..Nhưng con người lại có “trí năng”
“Tâm năng”, hay “Sống năng” Vượt Thoát
Chính Mình, Hòa Đồng Với Vũ Trụ, Hòa Đồng với Thế Giới Tâm Linh...Do sự trầm
tư và quán chiếu sâu sắc này chúng tôi đi tới nhận định:Xét về mặt bản chất hay
theo phương pháp “tính Thể luận “Văn hóa
là “Hiện tính” của Sự Sống và là tinh
hoa của Đạo Sống Con Người”(xin xem lại định nghĩa văn hóa thứ 25 của tác
giả đã nói ở trên).
Ghi
Nhận 10: Tính chất căn bản đặc trưng của Văn hóa. Văn hóa có các tính căn
bản, đặc trưng như sau:
Tính
Không gian: Văn hóa biểu hiện sinh hoạt của con người trong từng địa phương
khác nhau nên mang sắc thái đặc thù của từng địa phương, từng vùng, hay từng quốc
gia….nên chúng ta có Văn hóa Việt Nam, Văn hóa Trung Hoa, Văn hóa Ấn Độ, Văn
hóa Đông Phương, Văn hóa Tây Phương, v….v..
Tính
Thời Gian: Văn hóa không chỉ mang tính không gian mà còn gắn liền với thời gian
của từng thời kỳ hay thời đại của mỗi dân tộc nên người ta thường chia ra:”Văn
hóa thời Nguyên Thủy”, “Văn hóa Thời Phục Hưng”, “Văn hóa Hiện Đại” hay Văn Hóa
Hậu Hiện Đại”: v.v…Văn hóa có tính thời gian, cũng gọi là tính lịch sử….kết hợp
với tính không gian làm thành “các Trào Lưu Văn Hóa” v.v…
Tính
Nhân bản: Văn hóa khởi đi từ Sự Sống con người nên mang bản tính người (Nhân
Tính) mọi sinh hoạt văn hóa phải qui về con người lấy con người làm gốc (Nhân Bản)
Tính nhân bản và triết lý Nhân bản là ánh sáng là bó đưốc soi đường cho Văn hóa
phụng sự nhân loại.
Tính
Nhân Chủ: Văn hóa tuy khởi đi từ Sự Sống con người, nhưng không hoàn toàn mang
tính thụ động, mà còn giúp con người vượt lên làm chủ thiên nhiên, làm chủ xã hội,
và làm chủ chính mình nên đặc tính cao nhất của văn hóa là tính Nhân Chủ.
Tính
Hệ Thống: Con người là sinh vật có lý trí, có nhận thức , có tư tưởng nên con
người có khả năng “hệ thống hóa” các khái niệm, nhận thức, thành “nguyên lý”,
thành “hệ thống” thành “qui luật “…áp dụng vào trong xã hội …. Do đó văn hóa nhận
thức mang tính chất “Hệ Thống’ là điều dễ hiểu, chúng ta không lấy làm lạ.
Tính
Phi Hệ Thống Siêu Hệ Thống và Vô Hệ Thống: Con người không chỉ có Lý trí, ( khối
óc) mà còn có tình cảm (Con Tim) và còn có “siêu thức,“vô thức” và nhất là có
“tâm linh”, nên văn hóa vừa có “Tính hệ thống” vừa có “Tính phi hệ thống”.
“Siêu hệ thống” và nhất là “Vô hệ thống …..” nữa .
Tính
giá trị: Văn hóa do con người sáng tạo ra nên mục tiệu trước hết là phục vụ con
người, phục vu xã hội nhân loại, phục vụ “liên hành tinh”… nên Văn hóa mang
“Tính giá trị” và hình thành các “Bảng giá trị” của xã hội thời đại.
Tính
tranh đấu, ứng phó và thích nghị: Con người sống là “tranh đấu” tranh đấu
với thiên nhiên, tranh đấu với xã hội, tranh đấu chống kẻ thù xâm lăng bảo vệ độc
lập dân chủ và bảo toàn lãnh thổ…. Mặt khác con người phải biết điều hòa, ứng
phó và thích ứng với hoàn cảnh lịch sử xã hội trong mọi tình huống. Do đó tính
tranh đấu, ứng phó và thích nghi cũng là đặc tính của văn hóa.
Tính
Hóa giải và Điều hợp: Trong cộng đồng và xã hội bao gồm nhiều con người nên
luôn luôn phát sinh “mâu thuẫn” về tư tưởng cũng như quyền lợi (Song cũng chính
nhờ có mâu thuẫn giữa những con người, giữa những phe nhóm,tập thể… mà xã hội mới
tiến bộ ! Nhưng không phải mâu thuẫn nào cũng đi tới hận thù,, chém giết và
tiêu diệt lẫn nhau như lý thuyết giai cấp đấu tranh của Mác –Lê đã chủ trương,
mà văn hóa còn giúp cho con người hòa giải, hóa giải mọi mâu thuẫn bằng con đường
“Điều hợp”,”cùng thăng tiến cộng tồn”
Tính
Sáng Tạo: Nhà văn hào André Mailraux đã cô đọng văn hóa trong 3 phạm trù : NGHỆ
THUẬT, TÌNH YÊU VÀ SUY NGHĨ -hay Tư duy,- nhận thức-,tư tưởng – (Xin độc giả
xem lại Định nghĩa văn hóa thứ 18 đã nói ở trên) Phạm trù “Suy nghĩ” sẽ hình
thành “Văn hóa Nhân Thức” mà con người có thể “khái quát hóa” và “hệ Thống hóa:
mà đặc điểm nổi bật là Tính Hệ Thống. Song còn 2 phạm trù lớn kia là “Nghệ Thuật” và “Tình Yêu” thì không ai có thể “khái quát hóa” hay “hệ thống hóa” được
cả ! Tất cả mọi “hệ thống” đều thất bại thảm thương! và hoàn toàn xa lạ với 2
phạm trù này! Nó không chỉ là Lỗ Hổng Lớn
mà là Chân Trời Viễn Mộng, hay Vũ Trụ Mộng Mơ, là Mạch Sống Vô Hình hay Hồn
Tính Của Văn Hóa… làm nên Gía Trị Tuyệt Vời Vô Giá của Văn Hóa. Với hai phạm
trù “Nghệ Thuật” và “Tình Yêu” người ta không thể định nghĩa được, nhưng con
người có thể Cảm Nhận được, có thể “hòa
đồng” và “cảm thông” trọn vẹn. Biên giới giữa “chủ thế” và “khách thê”không còn
nữa mà cả hai đã trở thành một. Nói về tình yêu nam nữ là cả hai đã “phải lòng
nhau” “mê đắm nhau”… Tính cảm thông, hòa đồng sâu sắc trọn vẹn trong nghệ thuật
đó là “Tính Sáng Tạo” và là “Tính Nhập Thể”trong Tình yêu đôi lứa cũng như tình
yêu huyền nhiệm tôn giáo . “Anh với Em là
Một” “Ta với Vũ Trụ không hai”
Tính
Chuyển Hóa: Bản chất Văn Hóa là “Sống” và “Động”- là thay đổi sáng tạo không ngừng-
nên Văn hóa có tính Chuyển Hóa- là điều tự nhiên .Đặc tính này rất quan trọng,
Muốn “phát huy” văn hóa, “diệu dụng” văn hóa, chúng ta phải quan tâm đến đặc
tính quan yếu này.
Tính
Dung Hóa: Vào thập niên 1960 Nhà Văn Hóa
Nguyễn Đức Quỳnh (1909-1974) thành lập “Đàm
trường Viễn Kiến” đã sáng tạo ra danh từ “Dung Hóa” mà nhiều người rất thích từ mới này. Tác giả giải thích:
“ Dung Hóa” không phải là “Dung hòa”- vì dung hòa là “hòa cả làng” -.Còn “Dung
Hóa” là -Tôi “dung” Anh để tôi “hóa” Anh-Ngược lại Anh “dung” tôi để anh “hóa”
tôi . Chúng ta cùng “dung nhau” để cùng “hóa nhau”-Muốn thay đổi ai phải hòa đồng
bao dung bạn trước rồi sau mới “hóa” –góp ý kiến để thay đổi
bạn cho tốt hơn” Đây là cách ứng xử hay nhất tốt đẹp nhất của người có Văn Hóa.(27)
Sáng
Hóa: “Sáng Hóa” là gì? là “Sáng tạo” trong lĩnh vực Văn hóa vì Văn hóa trước hết
là một “gia sản tinh thần” được các thế hệ tổ tiên truyền lại cho thế hệ đương
thời. Các thế hệ đương thời một mặt “kế thừa di sản” văn hóa của tiền nhân và mặt
khác, “tiếp thu tinh hoa văn hoa thế giới” và dựa trên 2 yếu tố ấy (1- kế thừa
Văn hóa truyền thống và 2-Tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới ) để ứng xử hóa
hóa và sáng tạo những tư tưởng mới phong thái mới và tạo ra nếp nghĩ, nếp sống
mời…nên văn hóa còn có tính năng ưu việt khác là tính Sáng Hóa.
Tính
Sống hóa: Sống hóa là gì? là thấm nhuần Văn hóa đến đợt thâm sâu nhất hòa nhập
vào“cốt tủy” của Sự Sống. Như người ta thường nói “Tin Đạo” không bằng “Hiểu
đạo” hiểu đạo không bằng “Sống Đạo” Một triết gia đã nói: “Sống là “sống
cùng…”“sống với” Sống còn là “hội nhập”,“hòa đồng”,“thể nghiệm ”và chứng
nghiệm” nữa…Sống Hóa là thể nghiệm chứng nghiệm văn hóa bằng chính sự
sống tự thân nơi mỗi người chúng ta. Không thấm nhuần văn hóa đến đợt sâu thẳm
và tinh hoa nhất, thì không thể “Sáng Hóa văn Hóa” được. Ngược lại “Sáng Hóa” lại
đưa Sống Hóa đến đỉnh điểm cao nhất “tỏa sáng hào quang tính thể văn hóa” Tính
“Sống Hóa” còn có tên gọi khác là “Tính Bất Nhị”: có nghĩa :siêu vượt “âm
dương” và “siêu hóa âm dương” …
Tính
Quốc Dân: Cứu cánh văn hóa là phục vụ con người, nên một số nhà nghiên cứu văn
hóa gọi là “Tính Nhân Sinh”. Gọi là “tính Nhân sinh” cũng đúng chứ không phải
sai, nhưng là cách gọi tổng quát không sát nghĩa, không thực tế, và không thực
tiễn, Vì con người là sinh vật xã hội, luôn luôn tiếp cận, tương quan với người
khác. Do đó có“con người”cá thể”,có “con người tập thể” (như “Đoàn”Lũ”, “Toán”,
“Tổ chức”, “Hội”, “Phong trào”, “Lực lượng”, “Liên minh” hay “Đảng” v...v và
v.v.) Và“Con người toàn thể” thường được gọi dưới 3 danh từ: “Quần chúng”,
“Nhân Dân” hay “Quốc Dân” Nhiều người hay gọi tập hợp số đông người là“Quần
chúng”..Người cộng sản hay dùng danh từ “Nhân dân” Danh từ “nhân dân” tực ra
cũng hay vì “nhân” vừa là “Ngừời” vừa là “Người Dân” trong một nước. Tuy nhiên
danh từ này đã bị CS “lạm dụng” và mất đi ý nghĩa và giá trị nguyên thủy, nên
chúng tôi, dùng danh từ Quốc Dân theo cách gọi và cách định nghĩa rất hay, rất
tuyệt của nhà Chí Sĩ Phan Bội Châu.: “Gọi là Quốc Dân” vì “Dân” là “dân “Nước”-
“Nước là Nước Dân”(Hai “thực thể” này không thể tách rời) Cứu cánh của văn
Hóa là phục vụ “Quốc Dân” trước khi phụng sự “Nhân Loại”.Có quan niệm rõ“con
người toàn thể” đứng trên “con người tập thể” mới giải cứu con người thoát khỏi
ách họa “độc tài đảng trị cộng sản” và có đặt “con người toàn thể” trong tương
quan “Quốc gia Dân Tộc, mới xác định được hướng đi của Văn Hóa. Đây là tư tưởng
và là chủ trương đứng đắn và sâu sắc của chúng tôi khi khẳng định Văn hóa có
Tính Quốc Dân.
Ghi
nhận 12: Chức năng và vai trò quan trọng của văn hóa. Theo Hán Việt Từ Điển của
Đào Duy Anh định nghĩa “Văn hóa là văn vật và giáo hóa- Dùng văn tự mà giáo hóa
cho người” ( Hán Việt Từ Điển trang 527) hay Việt Nam Tự Điển của Lê văn Đức
và Lê Ngọc Trụ định nghĩa: “Văn Hóa là văn học và giáo hóa tức sự học hỏi dạy dỗ
bằng chữ nghĩa văn chương” (Việt Nam Tự Điển trang 1749) Tiến Sĩ Trương Bổn Tài
người khảo cứu và phát huy Việt Học (Việt ontology) cũng định nghĩa Văn
Hóa:”Dùng văn để giáo hóa” Lối định nghĩa có tính cách phổ thông, dễ hiểu dễ nhớ
này, tuy không sai nhưng thiếu sót vì nội dung Văn hóa không chỉ thu hẹp trong
phạm vi“văn học” và chức năng của văn hóa cũng không chỉ là “giáo hóa” con người.
Càng ngày người ta càng thấy văn hóa có chức năng và vai trò rất quan trọng:
Văn
Hóa ngoài chức năng giáo hóa con người…..
Văn
hóa còn là động lực thúc đẩy sự tiến hóa của xã hội nhân loại….
Văn
hóa quả có là mầm mống tạo ra chiến tranh, tạo ra sự mất quân bình trong “xã hội
thường thái” chỉ vì đông cơ tiến hóa tự thân của nhân loại.(Muốn hiểu nguyên
nhân sâu xa khởi phát bất cứ một loại chiến tranh nào, dưới bất cứ hình thái
nào (Chiến tranh chính nghĩa, chiến tranh phi nghĩa, chiến tranh bành trướng,
chiến ttranh thực dân (cũ và mới) chiến tranh “nồi da xáo thịt”, “huynh đệ
tương tàn”, “chiến tranh qui ước” “chiến tranh du kích, chiến tranh nhân dân,
chiến tranh ủy nhiệm ,chiến tranh ý thức hệ, chiến tranh giữa các nền văn minh,
chiến tranh nguyên tử vv…và v..v..) đều có thể tìm ra nguyên nhận tối sơ bộc
phát chiến tranh trong văn hóa.
Cũng
chính văn hóa có khả tính tạo lập lại thế “Quân Bình Mới” (Quân bình trong thế
Đông, chấm dứt chiến trtanh, vãn hồi Hòa Bình trong xã hội nhân loại. Do
đó nguyên nhân tạo ra Chiến tranh, cũng bắt nguồn từ Văn hóa. Và nỗ lực kết
thúc chiến tranh kiến tạo hòa bình, gin giữ hòa bình nhân loại cũng sẽ tìm thấy
đáp số ngay trong Văn hóa .
Nếu
Adam Smith quan niệm có một Bàn Tay Vô
Hình trong Kinh tế học.thì người viết lại phát hiện ra có một “Bàn Tay Vô Hình Trong Văn Hóa Học” (Điều
này rất lý thú, tác giả sẽ có dịp trình bầy trong một bài khác)
Văn
hóa là nền tảng tinh thần xây dựng và phát triển quốc gia, xây dựng nền hòa
bình, hay thái hòa trong nhân loại.
Văn
hóa còn có vai trò định hướng và điều tiết các hoạt động chính trị xã hội, định
hướng và điều tiết các nền văn minh trong xã hội loài người.
Nền
văn hóa nào thì sẽ sản sinh ra chế độ đó! Chỉ cần tìm hiểu nghiên cứu nền văn
hóa của một quốc gia có bản chất gì? có đặc tính và bản sắc như thế nào là
chúng ta biết giá trị tốt xấu của chế độ đó ra sao?!…chắc chắn không sai !
Tóm
lại “Muốn Cứu Quốc, Kiến Quốc, Hưng Quốc, kiến tạo Hòa bình Nhân loại đều phải
lấy Văn Hóa Làm Chủ Đạo”
III. Kêt Luận.
Khởi
đi từ nhu cầu tìm học và tìm hiểu về một số định nghĩa văn hóa,tiêu biểu của Việt
Nam và trên thế giới, trước hết là cho cá nhân người viết, hiểu được ý nghĩa
căn bản của danh từ văn hóa. Mục đích ban đầu chỉ giản dị như vậy thôi! Nhưng
càng tìm hiểu càng thấy biển học mênh mông, đầy sóng gió và thử thách…. Văn hóa
mở ra một khung trời viễn mông, hơn thế nữa, cả một thế giới lung linh sâu thẳm
và huyền ảo… “Huyền chi hựu huyền”
(Lão Tử Đạo Đức Kinh)….… Người viết cảm thấy tò mò thích thú và đam mê, say sưa
đi tìm và say sưa khám phá, “Suy tư” “Trầm tư” và “Uyên Tư” để…tìm hiểu, và
“quán chiếu” sâu hơn về “Nội Dung Văn hóa”, “Bản chất Văn hóa”, “Các Đặc Tính
căn bản, tượng trưng của Văn hóa”….. “Sứ Mệnh Văn hóa” và sau cùng “Chủ Đạo Văn
hóa”… Điều vui mừng hơn của người viết là căn bản đã “ngộ ra” vì sao nền Văn hóa
Việt Nam nói riêng và Văn hóa Đông Phương nói chung tuy cao siêu và sâu thẳm,
nhưng cũng huyền bí quá, phức tạp và rối rắm quá, nhất là“rêu mốc phủ đầy…”
Chân lý Sự Sống bị khỏa lấp….Đây là nguyên nhân chủ yếu làm cho Văn hóa VN hay
Văn hóa Đông phương nói chung bi trì trệ, không tiến lên được, không khai quang
được!! Người viết cũng đã “ngộ ra” vì sao nền Văn hóa Tây phương bị khủng hoảng
tận gốc rễ… Nhất là muốn “Hòa điệu” hay “Tập Đại Thành Vắn hóa Việt Nam”, “Văn
hóa Đông phương” và “Tây phương” trên căn bản nào, nền tảng nào…
Giấc
mơ Văn Hóa của Cha Rồng mẹ Tiên,,Giấc mơ Văn hóa của Vạn Hạnh thiền sư,;Giấc mơ
Văn hóa của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm; Giấc mơ Văn Hóa của Nguyễn Trãi; Giấc
mơ Văn hóa của Lý Đông A; Giấc mơ Văn hóa của Hồ Hữu Tường….luôn luôn được “ấp ủ”,
“bảo lưu” qua nhiều thế hệ …. Đây là “Niêm tin” và là “Hoài bão” lớn lao của Tổ
Tiên nòi giống Việt luôn được “ấp ủ”, “trao chuyền” , “gửi gắm” tới các thế hệ
con cháu mai sau…
Thế
hệ hậu tấn chúng ta hôm nay được vinh hạnh nhận lãnh trách nhiệm, sẵn sàng chấp
nhận thử thách với sứ mạng kế thừa và phát huy “Sống Đạo Văn Hóa Việt Nam”
Người
xưa ví Văn hóa như cánh chim Phượng Hoàng… “Phương Minh”… “Phượng Minh”… “Phượng
Minh”… tiếng kêu của Chim Phượng Hoàng báo hiệu điềm lành… Văn Hóa Việt Nam Con
Phượng Hoàng Cất Cánh…
San Jose Mùa Lễ Tạ Ơn 2015
■
Tài Liệu Tham Khảo:
1. Cultures: A critical review of concepts and definitions của
Kroeber và Kuckhohn Publishers, London 1952.
2. Thế Quân Bình của Văn Hóa Việt Nam- Nguyễn Đăng Thục –Nguồn
Newvietart.com
3. Lưu Hướng Thời Tây Hán (Năm 77-6 trước công nguyên)
4. Đào Duy Anh- Việt Nam Văn Hóa Sử Cương-- Nxb Văn Hóa
Thông Tin năm 2000.
5. Hồ Hữu Tường- - Tương lai Văn Hóa Việt Nam 1945- Nxb Minh
Đức Hà Nội – in lai lần thứ ba 1965 – Huệ Minh- Sài Gòn.
6. UNESCO năm 2002-Tuyên bố chung về tính đa dạng của Văn
Hóa .
7. Dẫn theo Mặc Giao- “Một cách nhìn khác về Văn Hóa Việt
Nam” Nxb Tin Vui. Hoa Kỳ 2004
8. Xem Đỗ Trọng Huề “Văn hóa và Văn Chương Đặc san Gió Việt
1998 Calgary Canada
9. Dẫn theo Phạm Thái Việt và Đào Ngọc Tuấn- Đại Cương về
Văn Hóa Việt Nam (2004)Nxb Văn Hóa Thông -Tin trang 12
10. Trung Tâm Ngôn Ngữ và Văn Hóa Việt Nam –Bộ Giáo Dục và
đào tạo-do Nguyễn Như Ý chủ biên Nxb Văn Hóa.
11. Dẫn theo M.J Herskovits trong “Les bases de
l’anthropologie culturelle”Paris 1967 p5
12. Người Đưa Tin UNESCO Tháng 11-1989, trang 7
13. Dẫn theo Phạm Thái Việt và Đào Ngọc Tuấn-Sdd 2004 Nxb
Văn Hóa - Thông Tin trang 11
14. Dẫn theo Phạm Thái Việt và Đào Ngọc Tuấn sdd 2004 Nxb
Văn Hóa –Thông Tin trang 11-12.
15. Dẫn Theo Phạm Thái Việt và Đào Ngọc Tuấn Sdd 2004 Nxb
Văn Hóa –Thông Tin trang 12.
16. Phan Ngọc –Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam trang 14-17, Nxb Văn
Hóa Thông Tin Hà Nội -1998.
17. Dẫn theo Vũ Ký –Luận Cương về Văn Hóa Việt Nam trang 19
do Trung Tâm Văn Hóa Xã Hội Việt Nam xuất bản tháng 1 năm 1996 Bruxelles
–Belgique .In lần thứ hai tại Hoa kỳ 1997.
18. Vũ Ký sdd trang 19-21 in lần thứ hai tại Hoa Kỳ 1997.
19. André Mailaux (Sinh 3 Tháng 11 Năm 1901 mất Ngày 23
Tháng 11 Năm 1976 tại Cre’teil, Val-de- Marne) là một Văn Hào ( từng đoạt giải
Goncourt) nhà phiêu lưu Pháp và là một chính trị gia (Từng làm Bộ Trưởng Văn
Hóa Pháp 1058- 1969).
20. It includes all the characteristic activities and
interests of a people: Derby day, Henley Regetta, Cowes, the twelfth of August,
a cup final, a dog races, the pin table, the dart board, Wensleydale cheese,
boiled cabbage cut into sections, beetroot in Vinegar, nineteenth-century
Gothic churches and the music of Elgar … – TS. Eliot, Notes towards the
Definition of Culture, p.21.
21. La culture est donc une configuration de la vie reposant
sur la croyance commune à une hiérarchie de valeurs déterminées. Cette
hiérarchie de valeurs donne à la vie une signification précise, elle s’incarne
en un style de vie particulier, à travers des besoins et des normes communes de
jugements. Henri de Man,L’Idée socialiste, p. 35.
22. La culture d’une société est le mode de vie de ses
membres, c’est l’ensemble des idées et des habitudes qu’ils acquièrent,
partagent et transmettent de génération en génération. …La culture fournit aux
membres de chaque génération des solutions efficaces et toutes prêtes pour la
plupart des problèmes qui se poseront vraisemblablement aux. Ces problèmes sont
eux-mêmes soulevés par les besoins d’individus vivant au sein d’un groupe
organisé. – L’Originalité des Cultures (Unesco), p.12, note I.
23. Je ne sais pas si l’on peut définir toute culture comme
la fonction de créer des valeurs qui ne sont ni la reproduction, ni la
dérivation des valeurs existantes. – Comprendre No 16, Rencontre Est-Ouest,
5ème séance, p. 267.
24. Cuộc nói chuyện của Trung Tâm Nghiên Cứu và Thông Tin
Tân Định với đề tài “Văn Hóa là Gì” của B.S. Nguyễn Văn Thọ tại Trường Quốc Gia
Âm Nhạc hồi 17 giờ Ngày Chủ Nhật 13.7.1969
25. Trần Ngọc Thêm –Tìm Về Bản Sắc Văn Hóa Viêt Nam trang
21-27 Nxb TP Hồ Chí Minh 1997.
26. Thus in their introduction to the Volume Culture: A
critical Review of Concepts and Definitions, the anthropologists L. Kroeber and
Clyde Kluckhohn quoted Lowell’s confession: «I have been entrusted with the
difficult task of speaking about culture. But there is nothing in the world
more elusive. One cannot analyse it, for its component are infinite. One cannot
describe it, for it is a Protean in shape. An attempt to encompass its meaning
in words is like trying to seize the air in the hand, when one finds that it is
everywhere, except in one’s grasp.» – Cf. Gerald Holton, Science and
Culture, Houghton Mifflin Co, Boston, The Riverside Press, Cambridge 1955, p.
VII.
27. Nhận Diện Vóc Dáng Nguyễn Đức Quỳnh của Thế Phong –Nguồn:
Newvietart.com
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét