| Cố Gs Phan Đình Diệu |
Phát biểu của ông Phan
Đình Diệu tại Hội nghị ủy ban Trung ương Mặt trận Tồ quốc Việt nam ngày 12
tháng 3 năm 1992.
Kính thưa Đoàn chủ tịch,
Kính thưa tất cả các vị đại biều,
Tôi xin phép có một số ý kiến tham gia cuộc thảo luận kỳ này – tức là về dự
thảo Hiến pháp.
Ý KIẾN THỨ NHẤT: Chúng ta đang sống trong một tình hình mà đất nước
và thế giới có rất nhiều vấn đề cần được nhận thức và lý giải một cách tỉnh
táo. Về những khó khăn của đất nước, tôi xin không phải nói lại. Nhưng vấn đề
cốt lõi là hiện nay đất nước đòi hỏi gì? Theo tôi nghĩ, cái lớn nhất mà đất
nước đòi hỏi là phải phát huy được tất cả mọi năng lực của tất cả các
thành viên cùa dân tộc trong tinh thần đoàn kết, hòa hợp, tự cường để
đưa đất nước thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng và tiến kịp với thế giới. Phải trên
cơ sở phát huy thật sự mọi năng lực của dân tộc thì mới có thể tận dụng được
những thành tựu của thế giới hiện đại, tận dụng được những khả năng hợp tác với
bên ngoài, và do đó, mới có thể sử dụng được mọi thuận lợi để xây dựng một nước
Việt Nam giàu mạnh, có cuộc sống no ấm hạnh phúc trong cộng đồng thế giới đang
bước sang một giai đoạn văn minh mới.
Tôi nói điều đó bởi vì hiện nay, trong điều kiện mở cửa, nhiều khi ta hy
vọng quá nhiều vào những quan hệ với nước ngoài, đầu tư của nước ngoài, v.v…
Điều đó là hết sức quan trọng, nhưng cái quan trọng hơn nữa, cái cốt lõi nhất
là phài làm sao phát huy được mọi năng lực của chính bản thân chúng ta. Bởi vì
dân tộc ta, nếu không phát huy được năng lực của chính mình, thì dù người nước
ngoài có ồ ạt đầu tư vào, chúng ta cũng chỉ đóng vai trò của những kẻ đầy tớ
hèn mọn mà thôi. Cho nên vấn đề làm chủ, vấn đề phát huy thật sự năng lực của
mọi thành phần của dân tộc, không phân biệt đối xử, không có hận thù, hòa giải,
hòa hợp, mới là cái cốt lõi, cái cơ bản nhất. Năng lực ấy chúng ta có. Còn thi
hành bất kỳ một chính sách phân biệt nào, bất kỳ sự chia rẽ nào, bất kỳ sự duy
trì tình trạng đối địch thù hận nào, cũng đều nguy hiềm cho quá trình đoàn kết
để chấn hưng đất nước. Vì vậy, Hiến pháp, theo tôi nghĩ, cần phải được bàn trên
tinh thần đó, tạo điều kiện cho xã hội Việt nam tiến theo hướng đó. Và cũng cần
nói thêm rằng với tư cách một bộ luật cơ bản, cao nhất, thì hiến pháp phải thực
sự là bộ luật cơ bản và cao nhất, không có bất kỳ một thứ luật nào khác, thành
văn hay không thành văn, cao hơn nó.
Ý KIẾN THỨ HAI: Vậy những đòi hỏi đó của đất nước hiện nay cần được phản ánh trong thể
chế xây dựng nhà nước, tức là được phản ảnh trong Hiến pháp, như thế nào?
 |
| Tuyệt Diệu một Nhân cách Trí thức |
Một vấn đề đặt ra là có thể chăng cố gắng kết hợp một nhu cầu không thể bác
bỏ được là phát triển nền kinh tế thị trường với một ý đồ duy trì thể chế chính
trị “xã hội chủ nghĩa” kiểu chuyên chính vô sản do một đảng lãnh đạo? Tôi nghĩ,
ở đây mỗi thể chế, mỗi cách tổ chức xã hội có logic của nó và trong mỗi logic
đó có những yêu cầu về tính nhất quán của nó. Không thể dễ dàng từ bỏ một số
yếu tố này mà lại giữ nguyên một số yếu tố khác. Thực tế mấy năm qua cho thấy
trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, nhưng vẫn giữ sự độc quyền lãnh
đạo, thì không phải chúng ta phát huy được tính tích cực của cả hai thể chế đó,
mà thật ra xã hội đồng thời chịu tác động tiêu cực của cả hai thể chể. Bởi vì,
trong một nền kinh tế không có hàng hóa thì người ta không thể dùng quyền để
bán đi được. Nhưng một nền kinh tế thị trường mà vẫn giữ độc quyền thì quyền
cũng là một thứ hàng hóa. Và trong mấy năm qua, nạn tham nhũng không thể trị
được chính là hình thức kết hợp sự độc quyền và nền kinh tế hàng hóa. Vì không
có thứ hàng hóa nào lại dễ ăn dễ lãi như quyền lực. Tham nhũng về thực chất là
việc biến một cách phi pháp quyền lực thành hàng hóa. Cho nên không thể kết hợp
những yếu tố không thể dung hòa được của hai thể chế để hy vọng tạo ra một hình
thái tích cực được. Chúng ta cần nhanh chóng khắc phục những yếu tố cộng lại
cái tiêu cực như vậy.
Thật ra, kinh tế thị trường không phải cái gì cũng tốt cả. Kinh tế thị
trường cũng có nhiều mặt tiêu cực của nó. Chính vì vậy, để phát triển được nền
kinh tế thị trường và để nó có thể phát huy được mặt tích cực và hạn chế được
mặt tiêu cực, thì đòi hỏi phải tăng cường luật pháp, đòi hỏi phải có một hệ
thống luật pháp thật đầy đủ và có khả năng điều chỉnh mọi mối quan hệ phức tạp
trong một xã hội có kinh tế thị trường. Do đó, phải tăng cường luật pháp, tăng
cường dân chủ, phải xóa bỏ độc quyền. Để làm được như vậy phải bảo đảm quyền tự
do dân chủ, đặc biệt những quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tư
tưởng, tự do phê phán của nhân dân. Trong điều kiện đó, tôi đề nghị phải dũng
cảm nhìn vào sự thật và có sự lựa chọn khoa học và logic. Trong sự lựa chọn
này, tôi hoàn toàn đồng ý với nhiều ý kiến đã được phát biểu là: khi khái niệm
chủ nghĩa xã hội theo kiểu cũ không còn thích hợp nữa, còn theo một kiểu mới
nào đó thì chúng ta chưa hề định hình được, thì không nên ghi những từ như vậy
trong một văn bản pháp luật có tính chất bắt buộc đối với toàn dân trên đất
nước này. Chúng tôi đề nghị những thuật ngữ “chủ nghĩa xã hội”, “chủ nghĩa Mác
– Lênin”, v.v… trong Hiến pháp đều nên tạm gác lại. Có bỏ vĩnh viễn hay không,
chuyện đó ta hãy xét sau, nhưng ít nhất là nên tạm gác lại. Tổ quốc này chưa
phải là “Tổ quốc xã hội chủ nghĩa”, tài sản công cộng cũng không phải là “tài
sản xã hội chủ nghĩa”, những chữ ấy không mang một nội dung gì cả. Vì vậy chỉ
cần nói chúng ta bảo vệ Tổ quốc Việt Nam, chúng ta xây dựng đất nước Việt Nam,
chúng ta bảo vệ tài sản công cộng trên đất nước này, thế là đủ. Ban nãy, Linh mục
Vương Đình Bích có nói: vì có sự khác biệt tư tưởng giữa chủ nghĩa Mác – Lênin
và tôn giáo, do đó nếu ghi chủ nghĩa Mác – Lênin vào Hiến pháp thì rất khó xử
đối với đồng bào tôn giáo. Tôi không theo một tôn giáo nào, tôi là một người
làm khoa học, nhưng vì là một người làm khoa học, tôi hiểu rằng trong học
thuyết của Mác và cả trong sự phát triển về sau của Lênin có những yếu tố tích
cực cần giữ, đồng thời có rất nhiều yếu tố mà thời đại chúng ta đã vượt qua,
khoa học đã bác bỏ. Với tư cách là một nhà khoa học, tôi cũng không thể đội lên
đầu một chủ nghĩa, xem như nó là một thứ ánh sáng bất biến, một ánh sáng vạn
năng chiếu rọi cho mọi tư duy của mình. Chúng ta cũng không nên bắt cả dân tộc
ta phải đội lên đầu bất kỳ một chủ nghĩa nào, bất kỳ một cá nhân nào. Dân tộc
phải trên hết.
Trên tinh thần đó, tôi nghĩ rằng nếu đặt vấn đề đổi tên nước, thì tôi hoàn
toàn đồng ý với anh Lê Đình Hoan phát biểu ban sáng là nên lấy một cái tên cực
kỳ đơn giản, nhưng phản ánh mọi tình cảm tha thiết nhất của mọi người dân đất
nước này, dù ở bất kỳ góc trời nào, đó là tên NƯỚC VIỆT NAM. Việt nam thôi,
không cần có mĩ từ nào bên cạnh cả.
Ý KIẾN THỨ BA: Dẫu biết rằng nhiều người không muốn nói đến một vấn
đề khá tế nhị và không phải dễ phát biểu, tôi cũng xin mạnh dạn đề cập. Đó là
vấn đề đảng lãnh đạo.
Chúng tôi nghĩ đã đến lúc cần lựa chọn: Một Hiến pháp theo mô hình chuyên
chính vô sản, do Đảng cộng sản lãnh đạo, hay một Hiến pháp dân chủ pháp quyền?
Nửa vời thì sẽ tự mâu thuẫn. Tôi không có thì giờ phân tích kĩ ở đây, nhưng rõ
ràng có rất nhiều mâu thuẫn trong bản dự thảo Hiến pháp hiện nay. Không chỉ là
mâu thuẫn, mà còn có nhiều chỗ phản ảnh không thật và nhiều điều bị che giấu
đằng sau những ngôn từ của văn bản. Vì, nếu đã giữ điều 4, tức là giữ điều nói
đảng là lực lượng lãnh đạo của Nhà nước và xã hội, thì cần có một chương qui
định rõ ràng về đảng lãnh đạo. Để trung thực với dân tộc thì cần nói rõ đảng
lãnh đạo là như thế nào? Trong điều kiện đó, quốc hội có còn là cơ quan quyền
lực cao nhất nữa không? Hay đảng là cơ quan quyền lực cao nhất, còn quốc hội
chỉ là cơ quan thể chế hóa các nghị quyết của đảng? Những điều như vậy cần được
ghi rõ thành những điều trong Hiến pháp, có vậy mới sòng phẳng và trung thực
với nhân dân. Nếu không làm như vậy, thì Hiến pháp sẽ là hình thức và sự chuyên
quyền tùy tiện sẽ thực tế ngự trị như ta đã biết từ trước đến nay. Còn nếu quả
thực đã thừa nhận Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất thì để không mâu
thuẫn, phải không có điều 4. Trong trường hợp đó đảng phải giành quyền lãnh đạo
bằng sự tín nhiệm, bằng cách ra ứng cử Quốc hội trong cuộc bầu cử thực sự tự do
và bình đẳng, và giành đa số trong Quốc hội. Đảng lãnh đạo, như vậy, là phải
đứng trong dân tộc, nằm trong dân tộc, cùng với dân tộc để tranh quyền lãnh
đạo, chứ không phải tự đặt mình đứng trên dân tộc, đứng ngoài dân tộc, đứng
trên Nhà nước để tự áp đặt quyền lãnh đạo của mình. Thế là công minh và minh
bạch. Như thế, tôi chắc rằng uy tín của đảng sẽ cao hơn. Biết bao thời kỳ trước
đây, làm gì có điều qui định trong Hiến pháp là đảng lãnh đạo, mà đảng vẫn được
nhân dân thừa nhận, và rõ ràng uy tín của đảng hồi đó cao hơn cả thời kỳ mà sự
lãnh đạo được ghi vào Hiến pháp. Tôi không chống lại sự lãnh đạo của đảng. Tôi
mong muốn có một đảng với tư cách là một lực lượng chính trị có tổ chức và có
kinh nghiệm, có trí tuệ và có năng lực tập họp, giành được sự tín nhiệm của
nhân dân và lãnh đạo đất nước trong một thể chế dân chủ. Nhưng tôi cũng không
mong có một đảng tự áp đặt quyền lãnh đạo tối cao, bất chấp mọi luật pháp, đứng
trên Nhà nước. Điều đó chỉ làm giảm uy tín của đảng và đưa thiệt thòi đến cho
dân tộc mà thôi.
Ý KIẾN THỨ TƯ: Vấn đề quyền con người và quyền công dân. Trong bản
dự thảo có một chương dài, nhưng sắp xếp chưa thỏa đáng lắm.
Mỗi chúng ta ở trong xã hội đều có quyền con người và quyền công dân, bởi
vì mỗi cá nhân sống trong xã hội với hai tư cách: tư cách là một cá nhân cần
được bảo vệ, cần được tôn trọng để tồn tại như một con người cá thể và tư cách thứ
hai là như một thành viên của cộng đồng dân tộc. Quyền con người là quyền để
tồn tại như một cá thể, quyền công dân là quyền để tồn tại và để góp phần như
một thành viên của cộng đồng dân tộc. Những quyền như bất khả xâm phạm, tự do
cư trú, tự do tư tưởng, tự do đi lại, v.v… là những quyền con người. Còn quyền
công dân cơ bản là quyền tham gia công việc của cộng đồng: tham gia lựa chọn
những người xứng đáng vào bộ máy cai quản cộng đồng, tức là quyền bầu cử, ứng
cử, quyền hội họp, quyền lập hội.
Nhưng nên nhớ rằng nhân dân không chỉ thực hiện quyền dân chủ thông qua các
cơ quan dân cử, nghĩa là cứ 4-5 năm đi bầu một lần là xong. Nhân dân còn có
quyền tham gia quản lý nhà nước trong quá trình hoạt động hàng ngày và thường
xuyên của nhà nước và của xã hội. Nhưng tham gia bằng cách nào? Dĩ nhiên không
phải lúc nào cũng tập hợp dân lại để lấy phiếu về từng vấn đề. Cũng không phải
lúc nào cũng có thể tập họp dân lại để bàn chuyện này, chuyện khác. Vì vậy,
quyền cơ bản của dân trong việc thường xuyên phê phán và góp phần vào việc quản
lý Nhà nước là thông qua dư luận, tức là quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí.
Quyền này cực kỳ quan trọng. Quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí không chỉ
nằm trong phạm vi quyền con người, mà đây là quyền của nhân dân góp phần vào
công việc của cộng đồng. Cho nên chúng tôi đề nghị phải thật sự tôn trọng những
quyền này và tạo điều kiện cho những quyền này có vị trí thích đáng. Một xã hội
sẽ hoàn toàn tê liệt nếu như không có quyền tự do ngôn luận, quyền tự do báo
chí, tức là những quyền mà danh từ khoa học gọi là tạo ra những “feedback”,
những liên hệ ngược. Trong hệ điều khiển của xã hội, không có nó thì xã hội bị
tê liệt và sự thao túng của quyền lực là điều không thể tránh khỏi. Những
chuyện tham nhũng, những chuyện đặc quyền, đặc lợi, trong đó có những chuyện
tày đình như đã xảy ra trong thời gian vừa qua, sẽ không thể nào khắc phục
được, là bởi vì nếu chỉ giao cho những cơ quan quyền lực thì làm sao chống được
những tệ nạn mà nguồn gốc chính là từ quyền lực? Những chuyện như hóa giá nhà ở
thành phố Hồ Chí Minh chẳng hạn, tại sao không công bố trên báo chí danh sách
những người được hưởng nhà hóa giá? Nếu công bố như thế thì sẽ rõ ra ai là
người tham nhũng và cần phải chống tham nhũng như thế nào. Cho nên, mối liên hệ
ngược, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, quyền tự do phát biểu của nhân dân
trong đời sống hàng ngày, quyền tạo ra dư luận là quyền cơ bản, rất cơ bản, nằm
trong các quyền công dân của chúng ta. Tôi đề nghị trong Hiến pháp các quyền
công dân đó được ghi thành một nhóm, còn các quyền con người thì ghi thành một
nhóm khác.
Ý KIẾN THỨ NĂM: Về Quốc hội. Muốn quốc hội trở thành cơ quan quyền
lực cao nhất, phải có hai điều kiện: 1) đại biểu quốc hội phải có năng lực thật
sự để hiểu được quyền lực cao nhất đó và có khả năng thực hành quyền lực đó. 2)
đại biểu phải có thì giờ để làm công việc đại biểu của mình. Còn nếu quốc hội
chỉ gồm cho đủ thành phần, kể cả những người không hiểu gì về công việc Nhà
nước, xuân thu nhị kỳ ngồi với nhau để gọi là có ý kiến về những vấn đề trọng
đại của đất nước thì làm sao có “ý kiến” được. Tôi đồng ý đại biểu quốc hội
phải có những tiêu chuẩn về kiến thức, năng lực, nhưng cũng phải có tiêu chuẩn
này nữa: đại biểu quốc hội phải bảo đảm dành hoàn toàn thì giờ lo việc của quốc
hội trong nhiệm kỳ cùa mình. Nếu tự xét thấy không đủ điều kiện đó, thì không
nên ứng cử đại biểu. Một Quốc hội làm việc thường xuyên thật sự đại diện cho
trí tuệ của dân tộc là hết sức cần thiết để bảo đảm cho Quốc hội là cơ quan
quyền lực cao nhất của Nhà nước. Hiện nay, khi chuyển sang kinh tế thị trường,
cần có hệ thống luật pháp thật đầy đủ và hoàn chỉnh, nếu cứ như hiện nay, mỗi
năm Quốc hội họp hai lần, mỗi lần chỉ thông qua vài ba luật một cách không đầy
đủ trí tuệ lắm, tất nhiên sẽ không bao giờ có đủ luật cho một nền kinh tế phát
triển lành mạnh. Mà không có luật đầy đủ và hoàn chỉnh thì chỉ có thể có một
nền kinh tế què quặt, chứa đựng rất nhiều tiêu cực hoành hành mà thôi.
Do đó, tôi đề nghị cần thực sự đổi mới việc bầu cử đại biểu Quốc hội, đặc
biệt là việc tôn trọng quyền tự do và bình đẳng trong ứng cử. Quyền ứng cử là
quyền bình đẳng của mọi công dân. Chỉ cần thỏa mãn một số điều kiện qui định là
đều có quyền ứng cử. Điều kiện đó có thể là người ứng cử phải hội đủ một số chữ
ký đề cử của cử tri (có thể là 5 nghìn chữ ký chẳng hạn). Những chữ ký đó có
thể là của cử tri trong một đoàn thể hay trên địa bàn dân cư. Việc hiệp thương
có thể được tiến hành giữa các đoàn thể để giới thiệu các ứng cử viên chung.
Sau đó, cần nộp đơn ứng cử cho ban bầu cử, chứ không phải nộp đơn cho ủy ban
trung ương Mặt trận Tổ quốc. Mặt trận là một tổ chức của các đoàn thể, không
phải là một cơ quan nhà nước để tổ chức bầu cử. Việc lập danh sách bầu cử là
của cơ quan Nhà nước về bầu cử ở trung ương và địa phương.
Ý KIẾN THỨ SÁU: Về tổ chức Nhà nước. Đó là vấn đề phức tạp. Chúng ta
dường như thích phê phán cái gọi là “tam quyền phân lập” (tức quyền lập pháp,
quyền hành pháp và quyền tư pháp) như là một cái gì đó của chế độ tư bản. Thật
ra đó là một hình thức tổ chức nhà nước tiến bộ của loài ngườỉ. Dĩ nhiên, chúng
ta có thể theo hoặc không theo, có thể chế biến theo cách này hay cách khác.
Theo tôi, trong điều kiện thực tế của chúng ta hiện nay, cần tôn trọng tính
chất độc lập của các quyền đó, nhưng có thể không theo một hình thức tổ chức
hoàn toàn phân lập. Về quyền hành pháp nên có qui định trách nhiệm cá nhân thật
rõ ràng và đầy đủ của thủ tướng. Còn về Quốc hội, tôi đồng ý với những ý kiến
như của giáo sư Lý Chánh Trung vừa rồi. Nếu Quốc hội làm việc thường xuyên thì
không cần có ủy ban thường vụ Quốc hội, mà chỉ cần có chủ tịch và các phó chủ
tịch. Các kỳ họp không nên cách nhau sáu tháng mà phải ngắn hơn. Do đó, cũng
không cần ủy ban thường vụ Quốc hội. Chức chủ tịch nước như bản dự thảo trình
bày là hoàn toàn cần thiết. Hệ thống hành pháp thì rõ ràng cần phải có sự chỉ
đạo tập trung và thống nhất. Do đó, phải bổ nhiệm những viên chức chịu trách
nhiệm hành pháp tại các địa phương. Có thể tham gia ý kiến người này, người
khác, nhưng phải bổ nhiệm. Và người được bổ nhiệm phải chịu trách nhiệm trước
cấp bổ nhiệm mình.
Ý KIẾN THỨ BẢY: Về vai trò của Mặt trận và các đoàn thể. Tôi đề nghị
cần xem xét nghiêm túc là có nên tiếp tục nhà nước hóa các đoàn thể như hiện
nay không ? Bởi vì hiện nay, chúng ta cái gì cũng dựa vào nhà nước cả. Thật đau
lòng là mỗi khi Mặt trận làm gì, cũng nghe kêu Nhà nước đối xử với Mặt trận như
thế này, như thế kia, nhà nước cần có chế độ thế này, thế kia, v.v… Nếu chúng
ta là tổ chức quần chúng, tức là một tổ chức được thành lập trên cơ sở tự
nguyện của quần chúng, thì cái rễ của chúng ta là quần chúng, chứ không phải
nhà nước. Và như vậy, sức mạnh của chúng ta là sức mạnh phản ảnh nguyện vọng,
tâm tư, đề nghị của quần chúng, chứ không phải là cái đuôi nhạt nhẽo của bộ máy
nhà nước. Tôi đề nghị: trong việc chuyển biến nhà nước thành một nhà nước dân
chủ pháp quyền, các tầng lớp nhân dân, các thành phần nhân dân có quyền thành
lập các đoàn thể, các hội đoàn của mình một cách hoàn toàn tự nguyện, và điều
đó cần được bảo đảm trong hiến pháp về quyền lập hội, thế là đủ. Cũng không cần
nêu trong Hiến pháp là có những đoàn thể nào. Đặc biệt, không nên xem các đoàn
thể của nhân dân là nằm trong cơ cấu của hệ thống nhà nước, là những thành phần
của một hệ thống chính trị chịu sự điều khiển của Đảng và Nhà nước. Dĩ nhiên, như
vậy thì các đoàn thể chúng ta cũng phải dũng cảm không ăn lương của Nhà nước.
Tôi đề nghị ngân sách Nhà nước chỉ chi cho bộ máy Nhà nước, không chi cho bất
kỳ đoàn thể nào. Vì vậy, các cơ quan đảng, các cơ quan đoàn thể không ăn lương
từ ngân sách nhà nước.
Cuối cùng, tôi không hy vọng những điều trình bày nói trên sẽ được xem xét
phân tích trong một thời gian ngắn, cũng như ý kiến của nhiều vị đã trình bày
trong hội nghị này chắc chắn sẽ còn được nghiên cứu kĩ. Như nhiều vị đã phản
ảnh, việc thảo luận dự thảo Hiến pháp lần này quá vội vàng, nhân dân chưa có
điều kiện góp ý đầy đủ. Do đó, nên chăng lần này chỉ nên đưa ra một số điều sửa
đổi Hiến pháp 1980 để tạo thuận lợi cho những công việc trước mắt, ví dụ như
những điều khoản về chế độ kinh tế, những điều khoản về vấn đề bầu cử quốc hội,
v.v… Còn việc sửa đổi toàn diện để xây dựng một Hiến pháp mới thì giao cho Quốc
hội mới tiến hành trong cả nhiệm kỳ sắp tới./.
Nguồn: Dropbox
——
Tác giả: Ông Phan Đình Diệu là giáo sư, nhà toán học của Việt Nam. Mời xem
thêm: Phan Đình Diệu – Nhà khoa học và
khát vọng phát triển công nghệ thông tin ở Việt Nam (ĐHQG
HN).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét