Lào là một trong 8 quốc gia trên thế
giới bị liệt vào “mối quan ngại đặc biệt” vì khủng hoảng nợ. Đây là nhận định
được đưa ra trong báo cáo gần đây của Trung tâm Phát triển Toàn cầu (CGD), một
cơ quan nghiên cứu về kinh tế có trụ sở ở Washington. Căn nguyên chính của mối
quan ngại là các kế hoạch đầy tham vọng của quốc gia nhỏ bé này cho dự án đường
sắt tốc độ cao trị giá 6,7 tỷ USD mà Trung Quốc đang muốn biến thành một phần
của sáng kiến “Vành đai và Con đường”. Chi phí cho dự án này chiếm 1/4 giá trị
GDP hiện nay của Lào. 1/3 trong số đó sẽ do công ty liên doanh Trung-Lào chi
trả, trong đó, chính phủ Lào sẽ đóng góp khoảng 30%, tức khoảng 700 triệu USD.
Thế nhưng, khoảng 480 triệu USD trong số đó lại là khoản vay từ Ngân hàng Xuất
nhập khẩu Trung Quốc. Chỉ có khoảng 220 triệu USD còn lại là từ ngân sách Lào.
Báo cáo của CGD lưu ý:
“Các điều khoản tài chính đối với nhiều yếu tố của dự án đường sắt này vẫn là
bí mật”. Những điều khoản mập mờ về 6 tỷ USD còn lại đang gây ra mối quan ngại
rằng Bắc Kinh có thể đòi hỏi những nhượng quyền sở hữu từ phía Lào trong trường
hợp vỡ nợ. Trung Quốc lâu nay đã trói buộc nhiều nhượng quyền sở hữu đất đai
trong dài hạn đối với các dự án canh tác nông nghiệp và các dự án thương mại
khác nhằm thúc đẩy quá trình di cư nhanh chóng của người lao động và giới chủ
Trung Quốc. Tuyến đường tàu cao tốc này, nhằm kết nối Trung Quốc với Lào sau đó
đến khu vực Đông Nam Á lục địa thông qua Thái Lan, sẽ mở đường cho sự di cư nhanh
chóng hơn của người Trung Quốc đến phía Nam.
Trong khi đó, tình hình
tài chính của Lào chẳng khác nào “ngọn lửa trước gió”, với tổng mức nợ ước tính
chiếm 67,8% GDP trong năm 2016 và theo CGD có thể tăng lên 70,3% vào cuối năm
2018. Trong khi đó, báo cáo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết gần 65% nợ
nước ngoài của Lào đến từ các chủ nợ mang tên Trung Quốc. Đầu năm 2017, IMF
cảnh báo nợ nước ngoài của Lào vốn ở tình trạng “báo động” đã tăng từ “trung
bình lên mức cao”. Bản thân Bắc Kinh cũng biết rõ về khả năng khó trả nợ của
Lào khi Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc năm 2014 tuyên bố sẽ giảm nợ cho
các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, ngoại trừ các dự án liên quan lĩnh vực kinh
tế chiến lược như khai khoáng và thủy điện.
Cũng trong năm 2014
chứng kiến sự ra đời của ngân hàng liên doanh Lào-Trung. Lúc đó, tin tức đồn
thổi về sự ra đời của ngân hàng liên doanh này là do “động cơ” của một số doanh
nghiệp Trung Quốc đang hoạt động ở Lào nhưng lại “khát vốn” từ các ngân hàng
của Trung Quốc. Chính sự khát vốn này cũng đã khiến các nhà đầu tư và phát
triển cơ sở hạ tầng Trung Quốc trì hoãn các kế hoạch xây dựng đập thủy điện
trên các phụ lưu sông Mekong. Điều này đã làm nẩy sinh các câu hỏi tương tự về
khả năng tồn tại và phát triển thương mại cũng như những cơ sở hợp lý cho dự án
tàu cao tốc nói trên, nhất là khi Thái Lan ngừng thi công đoạn đường chạy qua
lãnh thổ của mình mà ban đầu nhằm kết nối biên giới Lào-Thái. Theo giới phân
tích tài chính giám sát dự án này, nếu không có đoạn đường kết nối với Thái Lan
và rộng hơn với Đông Nam Á, tính khả dụng về mặt kinh tế của dự án này đặt ra
mối nghi ngờ.
Các khoản vay từ Trung
Quốc thường được đảm bảo bằng doanh thu từ những dự án đầu tư, đồng nghĩa với
việc sẽ phải mất hàng chục năm sau Lào mới có thể thực sự thu được lợi nhuận để
“bỏ túi” mình. Điều Viêng Chăn cần làm lúc này là quan ngại về khả năng các đại
dự án, nhất là trong lĩnh vực thủy điện, không tạo ra lợi nhuận được kỳ vọng
trong tương lai. Bởi trên thực tế, những quan ngại này đang hiện diện ngày một
rõ nét. Đơn cử, hồi tháng 2/2018, Thái Lan cho biết đang đánh giá lại khả năng
có mua điện sản xuất từ dự án đập thủy điện của Lào nữa hay không. Con đập này
do Trung Quốc tài trợ và dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2019 hoặc 2020. Trước
đó, Lào kỳ vọng sẽ bán đến 90% năng lượng điện sản xuất từ con đập này cho Thái
Lan.
Trong bối cảnh các đại
dự án ở Lào đều thuộc diện “đầu tư kín”, hiện không rõ chính phủ Lào đã “xoay”
được chi phí xây dựng cho các đại dự án này hay chưa. Khi các ngân hàng lớn của
Trung Quốc chỉ sẵn lòng cấp vốn phần lớn cho các dự án lớn về thủy điện và khai
khoáng, Lào không có lựa chọn nào ngoài việc phải hút vốn mới cho các đại dự án
này. Và vì vướng vào những khoản nợ hiện tại với Trung Quốc, Viêng Chăn không
thể dễ dàng đi ngược lại những kỳ vọng và mong muốn của Bắc Kinh.
Lào đã từng rơi vào cảnh
“lấy đất nhà” để trả nợ Trung Quốc. Đó là khi Viêng Chăn không thể trả khoản nợ
80 triệu USD cho Trung Quốc để xây sân vận động trong thời gian Lào là nước chủ
nhà tổ chức Thế vận hội Đông Nam Á 2009. Kết quả là Lào đã “trả” cho công ty
nhà thầu của Trung Quốc một mảnh đất rộng 300 hecta. Đến cuối năm 2016, Thủ
tướng Lào Thongloun Sisoulith nói rằng ông không muốn những thỏa thuận nhượng
đất kiểu này lặp lại một lần nữa vì không muốn ảnh hưởng cuộc sống của người
dân địa phương. Thế nhưng, vẫn không rõ là chính quyền Viêng Chăn đã đưa ra bất
kỳ luật lệ hoặc biện pháp nào để ngăn chặn vấn đề này hay chưa. Trong khi đó,
nhiều ý kiến đồn thổi rằng dự án đường cao tốc đề cập ở trên với khoản vay 480
triệu USD từ ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc đã được đảm bảo thế chấp bằng
2 mỏ khoáng sản của Lào, ngoài lợi nhuận thu được sau khi dự án đi vào hoạt
động.
Nếu dự án đường sắt cao
tốc này không đem lại lợi ích kinh tế, người dân Lào sẽ phải gồng mình gánh nợ
Trung Quốc. Đó là lý do vì sao một số nhà phân tích cho rằng Lào sắp trở thành
một nạn nhân tiếp theo của ngoại giao “bẫy nợ” của Trung Quốc, một hiện tượng
đã xảy ra ở các nước khác vốn bị buộc phải trả nợ Trung Quốc bằng cách gán nợ
gây hại chủ quyền. Jean-Christophe Carret, Giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Lào,
khuyến nghị Lào cần “củng cố tài khóa” để tăng khả năng trả nợ. Thế nhưng, dự
án đường cao tốc đã được triển khai và dường như không có đường lùi cho “con nợ
Lào”.
Biên dịch: Anh Thư
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét