Đầu năm nay, quốc hội Trung Quốc quyết
định hủy bỏ giới hạn số nhiệm kỳ chủ tịch nước, xem ra việc đó đã làm cho quyền
lực của nhà lãnh đạo tối cao Tập Cận Bình trở nên cực kỳ vững chắc. Thế nhưng
chưa đầy 5 tháng sau, một loạt rắc rối như vụ bê bối vắc-xin, chiến tranh
thương mại với Mỹ … đã làm cho lòng dân Trung Quốc hoang mang sợ hãi. Điều này
khiến các nhân sĩ phê bình ở Bắc Kinh thêm bạo gan hơn, họ bắt đầu nghi vấn về
khả năng kiểm soát toàn diện tình hình của Tập Cận Bình.
Sáu năm trước, Tập Cận Bình lên cầm quyền, từ đó tới
nay các biện pháp kiểm duyệt và trừng phạt luôn bịt miệng mọi ý kiến bất đồng ở
Trung Quốc. Tuần qua, GS Hứa Chương Nhuận ở đại họcThanh Hoa Bắc Kinh bất chấp
rủi ro lớn đã lên tiếng phê bình chính sách cứng rắn của Tập Cận Bình và việc
ông phục hồi quan niệm chính thống của chủ nghĩa cộng sản, cho phép công tác
tuyên truyền được dùng cách nịnh nọt lấy lòng lãnh đạo. Đây là lời khiển trách
nghiêm khắc nhất của giới học giả Trung Quốc thời gian qua.[1]
“Giờ đây toàn thể quốc dân, kể cả toàn bộ tập đoàn
quan liêu, lại lần nữa cảm thấy hoang mang sâu sắc, ngày càng lo lắng về phương
hướng phát triển đất nước và sự an nguy tính mạng cá nhân. Điều đó đã gây ra
tình trạng hoảng sợ trên mức độ nhất định trong phạm vi toàn dân.” Hứa
Chương Nhuận viết như vậy trên trang mạng của Viện Nghiên cứu Kinh tế Thiên
Tắc. Viện này là một think-tank độc lập ở Bắc Kinh, mới đây bị buộc phải rời
khỏi nơi làm việc của họ.
Ông Khương Hạo, một cán bộ của Viện
Thiên Tắc nói khi trả lời phỏng vấn: “Phát biểu ấy thật dũng cảm. Nhiều nhà trí
thức có thể có cùng suy nghĩ như vậy nhưng họ không dám nói ra.”
Hứa Chương Nhuận thúc giục các nhà lập
pháp Trung Quốc hủy bỏ kết quả biểu quyết hồi đầu tháng 3 năm nay, theo đó Quốc
hội đã thủ tiêu hạn chế hai nhiệm kỳ Chủ tịch nước của Tập Cận Bình. Cơ quan
lập pháp do Đảng CSTQ lãnh đạo đã hầu như 100% thông qua sửa đổi Hiến pháp, dọn
đường cho Tập Cận Bình tiếp tục đảm nhiệm các chức vụ Chủ tịch nước, nhà lãnh đạo
ĐCSTQ và Chủ tịch Quân ủy Trung ương trong 10 năm tới hoặc trong thời gian lâu
hơn.
Khi bài viết của Hứa Chương Nhuận xuất
hiện, một loạt rắc rối đã khiến cho phương thức cai trị bàn tay sắt của Tập Cận
Bình trở thành tiêu điểm phê bình. Mặc cho bài viết bị cơ quan kiểm duyệt ngăn
cản nhưng rốt cuộc bài này đã truyền lan trên mạng xã hội Trung Quốc. Một số
phê bình và thỉnh nguyện khác không gay gắt như vậy và những lời châm biếm
chính sách của Tập Cận Bình cũng đã phát tán trên mạng, thông thường trên các
mạng xã hội phổ biến và nhất là mạng WeChat.
Geremie R. Barmé, một học giả
Australia đang dịch ra tiếng Anh bài viết trên nhận xét: “Bài của Hứa Chương
Nhuận với nội dung như thế và với văn phong mạnh mẽ sẽ gây ra sự cộng hưởng sâu
sắc trong toàn bộ chế độ Đảng-Nhà nước Trung Quốc, thậm chí trong xã hội nói
chung.”
Mấy tháng qua Trung Quốc đang không
ngừng cố gắng đối phó cuộc tranh chấp thương mại ngày càng gay go với Mỹ. Một
số chuyên gia chính sách ngoại giao Trung Quốc từng ngầm tỏ ý: Nếu phía Bắc Kinh
áp dụng lập trường linh hoạt hơn, hành động nhanh chóng hơn trong việc dẹp
những lời lẽ khoa trương khoác lác về mục tiêu của Trung Quốc thì có thể đã
kiểm soát được cuộc chiến tranh thương mại với Chính phủ Trump.
“Trong việc xử lý các vấn đề quốc tế, Trung
Quốc nên hạ giọng,” giáo sư ngành quan hệ quốc tế Đại học Bắc Kinh Giả Khánh
Quốc mới đây nói tại một diễn đàn ở Bắc Kinh. “Không thể tạo ra bầu không khí
[khiến người ta nghĩ rằng Trung Quốc] muốn thay thế mô hình Mỹ.”
Sự kiện tiêm loại vắc-xin có vấn đề
cho mấy trăm nghìn trẻ em đã gây nên làn sóng phẫn nộ và biểu tình của công
chúng, nhất là vì trước kia, sau những bê bối tương tự, Chính phủ Trung Quốc
từng hứa sẽ làm trong sạch ngành sản xuất vắc-xin.
Tâm trạng bất mãn hiện nay không gây
ra bất kỳ đe dọa trực tiếp nào với quyền lực trong tay Tập Cận Bình. Đảng CS và
Chủ tịch Tập vẫn khống chế vững chắc toàn bộ. Nhiều người Trung Quốc ủng hộ
phong trào chống tham nhũng của Tập Cận Bình, cũng ủng hộ lời thề của ông sẽ
xây dựng Trung Quốc thành một cường quốc không thỏa hiệp trên vấn đề tranh chấp
lãnh thổ.
Nhưng các nhân sĩ trong Đảng và chuyên
gia nước ngoài cho biết: Sau mấy sự kiện gần đây, trong giới trí thức, giới cựu
quan chức có đầu óc cởi mở và trong tầng lớp trung lưu dường như đang hình thành
một số lo lắng đối với chính sách cứng rắn của Tập Cận Bình. Một cựu quan chức
giấu tên nói, rất nhiều đồng nghiệp cũ đều đang truyền tay nhau đọc bài của Hứa
Chương Nhuận. Ông này cùng một số người cho rằng cùng với thời gian, ý kiến phê
bình đó sẽ có thể dồn nén lại thành tâm lý bất mãn sâu sắc hơn, tiến tới ăn mòn
quyền uy của Tập Cận Bình, khiến các quan chức cấp cao khác sẽ có thêm dũng khí
để nghi vấn các quyết định của Tập.
“Mấy tuần gần đây, các mầm mống tẩy
chay quyền lực tuyệt đối của Tập Cận Bình đã bắt đầu hiện rõ,” Richard
McGregor, người từng là phóng viên tại Trung Quốc, nay là nghiên cứu viên cấp
cao của Lowy Institute, viết.
Chiến tranh thương mại Trung – Mỹ đã
châm ngòi cho một số phát biểu phê phán Tập Cận Bình. “Vấn đề khó trả lời hơn là
các phê phán đó trên thực tế có ý nghĩa gì,” McGregor viết trên E-mail trả lời
phỏng vấn. “Nếu điều đó có nghĩa là cuộc đấu tranh nội bộ chính trị thân hữu
đang trở nên gay cấn thì sẽ có thể dẫn đến sự tê liệt chính sách và mất ổn định
chứ không đơn thuần là một cuộc tranh cãi tự do hơn, cởi mở hơn.”
Trong bài viết của mình, Hứa Chương
Nhuận còn thách thức một cấm kị chính trị khác: ông thúc giục chính phủ xóa án
cho vụ mồng bốn tháng sáu, tức hoạt động kháng nghị ủng hộ dân chủ, chống tham
nhũng nổ ra tại nhiều đô thị Trung Quốc năm 1989; hoạt động này đã chấm dứt sau
vụ đàn áp ở quảng trường Thiên An Môn. Năm 2019 sẽ là dịp kỷ niệm 30 năm vụ
động loạn đổ máu này; đó sẽ là một thời kỳ căng thẳng đối với chính phủ Trung
Quốc.
Các nhà trí thức và các cựu quan chức
có thái độ nghi ngờ Tập Cận Bình cũng có thể nắm lấy cơ hội kỷ niệm 40 năm Hội
nghị Trung ương ĐCSTQ họp năm 1978, được coi là mở đầu thời đại “Cải cách mở
cửa” của Đặng Tiểu Bình. Cho dù Tập đã từ bỏ một số chính sách thực dụng của
Đặng nhưng các nhà lãnh đạo Đảng vẫn sùng kính Đặng. Các cựu quan chức có đầu
óc cởi mở vẫn coi Đặng Tiểu Bình là thần tượng, thấy ở ông hình ảnh một nhà
lãnh đạo ôn hòa hơn, qua đó làm nổi bật thói tự cao tự đại ngông cuồng mà họ
cho rằng do Tập Cận Bình đem lại.
“Mặc dù tình hình hiện thực rất phức tạp nhưng hình
tượng công chúng của Đặng Tiểu Bình thông thường có thể gói gọn bằng một
từ: Nhà cải cách,” học giả Julian Gewirtz ở Trung tâm Weatherhead
về Nghiên cứu các Vấn đề Quốc tế nói. Ông đang nghiên cứu sự thay đổi xảy ra ở
Trung Quốc những năm 1980.
“Hiển nhiên Tập Cận Bình đang xa rời
một số điều cơ bản mà Đặng Tiểu Bình ủng hộ, như tranh luận tư tưởng cởi mở
hơn, tách rời Đảng với Nhà nước ở mức độ lớn hơn và biện pháp “Giấu mình chờ
thời” trong quan hệ quốc tế,” Gewirtz nói. “Đối với những người phê bình Tập
Cận Bình thì Đặng Tiểu Bình có thể là một vũ khí tượng trưng hữu dụng, bởi lẽ
ông mang hình ảnh nhà cách mạng đặc biệt.”
Một số dấu hiệu cho thấy, sự căng
thẳng trong thương mại quốc tế và sự phê bình trong nước có thể đã làm cho
chính phủ của ông Tập tỏ ý làm dịu thái độ trước công chúng. Một loạt bài đăng
trên tờ “Nhân dân Nhật báo” đã châm biếm những học giả và chuyên gia Trung Quốc
tuyên bố nước này đã vượt Mỹ, trở thành cường quốc công nghệ, và khuyên nhủ
giới truyền thông ngăn chặn cách làm tự thổi phồng mình.
“Hãy còn quá sớm để làm rõ việc những
lời phê bình ấy có thể ràng buộc được tầng lớp lãnh đạo hay không, song điều
thú vị là ở chỗ lời lẽ [của quan chức Trung Quốc] nói về chính sách ngoại giao
đã xuất hiện một số điều chỉnh,” Susan Shirk nói – bà là Giám đốc Trung tâm
Nghiên cứu Trung Quốc thế kỷ 21 thuộc phân hiệu San Diego của Đại học bang
California, từng làm Phó Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ. Bà nói: Điều đó “ngầm
cho thấy một số năng lực tự sửa sai, ít nhất là về mặt luận điệu chính sách đối
ngoại.”
Một số người lại quan sát thấy các dấu
hiệu Đảng CSTQ đang giảm dần việc tôn vinh Tập Cận Bình. Bài báo của Hứa Chương
Nhuận viết: Những lời lẽ tuyên truyền có liên quan tới Tập Cận Bình rất giống sự
sùng bái cá nhân vây quanh Mao Trạch Đông; bài báo kêu gọi phải “lập tức hãm
phanh lại”. “Bộ máy tuyên truyền [của Trung Quốc] đã bị chỉ trích vì gây ra sự
sùng bái cá nhân ấy, cũng như đã làm nhiễu các thông điệp liên quan đến tranh
chấp thương mại Trung – Mỹ,” ông Dương Đại Lợi, nhà chính trị học chuyên nghiên
cứu chính trị Trung Quốc tại Đại học Chicago nói.
Tuy vậy, dường như không có cơ sở để
tin vào đồn đoán của các nhà chỉ trích ông Tập và trên mạng internet rằng sự
giận dữ của các quan chức Đảng và các cán bộ lão thành đã khiến việc tôn vinh
ông Tập bị giảm bớt. Tên của Tập Cận Bình vẫn thường xuyên xuất hiện trên trang
nhất tờ “Nhân dân Nhật báo” như trước.
Giờ đây tương lai của Hứa Chương Nhuận
có thể trở thành phép thử xem phải chăng Tập Cận Bình sẽ tỏ ra khoan dung hơn
đối với sự phê bình hay không. Hứa Chương Nhuận hiện đang làm giáo sư thỉnh
giảng ở Nhật. Có thể ông sẽ bị Bắc Kinh khiển trách.
“Tôi đã nói những điều tôi phải nói, và tôi phó thác
cho số phận,” ông viết ở cuối bài báo của mình. “Trời sẽ quyết định sự hưng
vong của chúng ta.”[2]
Nguyễn Hải Hoành lược dịch, có tham khảo bản tiếng
Trung Quốc của Cindy Hao.
——————-
[1] Bài của Hứa Chương Nhuận có tiêu đề: “Nỗi sợ và
mong đợi của chúng ta hiện nay” (许章润:我们当下的恐惧与期待) đăng trên
mạng Unirule ngày
24/7/2018.
[2] Nguyên văn: Sống chết tại số, mà hưng vong tại
trời
Nguồn:
Chris Buckley, “As China’s Woes Mount, Xi Jinping Faces Rare Rebuke at Home”, \The
New York Times, 31/07/2018.
Biên
dịch: Nguyễn Hải Hoành
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét